under construction
A Gifted Hunter in a Farmer's World
Are you above average intelligent, inventive and do you regularly feel inhibited by the limiting influence of the existing systems in society and their representatives? Do you experience a kind of social claustrophobia that prevents you from developing your full potential? Are you easily bored, do you like to find solutions and do you like speed and progress? Are repetition and predictability not your thing? Then you might very well just be a Gifted Hunter in a Farmer's World. The good news is that you have something special to offer that is much needed right now. The bad news is that society is not necessarily ready for you yet. Still, you can as a Gifted Hunter really start to make a difference and come into your own when you understand how you’re wired and, with that in mind, start actively influencing your environment. You can read more about this in this blog that concludes with the Gifted Hunter Hypothesis.
Are you above average intelligent, inventive and do you regularly feel inhibited by the limiting influence of the existing systems in society and their representatives? Do you experience a kind of social claustrophobia that prevents you from developing your full potential? Are you easily bored, do you like to find solutions and do you like speed and progress? Are repetition and predictability not your thing? Then you might very well just be a Gifted Hunter in a Farmer's World. The good news is that you have something special to offer that is much needed right now. The bad news is that society is not necessarily ready for you yet. Still, you can as a Gifted Hunter really start to make a difference and come into your own when you understand how you’re wired and, with that in mind, start actively influencing your environment. You can read more about this in this blog that concludes with the Gifted Hunter Hypothesis. Please note: this blog is also available in Dutch.
GULLIVER, STRANDED ON LILLIPUT
Gulliver stuck on the island Lilliput
Source: www.mediastorehouse.co.uk
The majority of the gifted are doing well. But for a significant portion of the gifted people I’ve counseled since 1997, existence is filled with frustration and inner, sometimes outer, struggle. As a 145+ person myself, I have tried to stay outside, or at least under, the radar of the systems as much as possible. Because early on I felt like Jonathan Swift's Gulliver stranded on the island of Lilliput. The systems of education and work seemed aimed at making and keeping me small. At least that's how I experienced it. But because my experience could come across as arrogant, I kept that image to myself for a long time. I adapted where necessary and went my own way as much as possible.
But never underestimate the power of a good metaphor: Clients with a similar experience invariably exclaimed “That's exactly it!” when I referred to Gulliver. As if something clicked into place and there was instant clarity, where there used to be mist. The problem is that in many social systems, think education and work, the dynamic, creatively gifted are expected to adapt to a learning or work style that doesn't suit them. They then feel held back, opposed and misunderstood; an experience that has broken many gifted people, especially in a country such as The Netherlands with standing expressions such as “just act normal, that’s crazy enough” and “never stick your head above surface level (lest it will be cut off)”. Maddening to say the least and to find the root cause of this predicament we have to go back in time many thousands of years.
“I don’t care two hoots about civilization.
I want to wander in the wild.”
HUNTING VS. FARMING
Humanity has had to hunt for most of its existence in order to survive. The hunt for wild animals, for the proteins and fats they provided, allowed humanity to evolve steadily. The hunters themselves, meanwhile, were at great risk, and their success or failure had a huge impact on the tribe they belonged to. They were, out of necessity, skilled go-getters who, battling with fatigue and harsh conditions, were focused on only one goal: bringing food back to the tribe.
The relatively recent evolutionary arrival of agriculture and livestock farming enabled tribes to settle in one place. Huts were built, societies sprang up. Farming turned out to be a much more efficient and manageable way of feeding people, creating time for them to develop new skills and tools. Trade in the proceeds of agriculture and livestock arose and social developments gained momentum. Means of transportation were developed and humanity began to ascend Maslow's hierarchy of needs, with the physical needs, safety and security now being fulfilled.
The linear nature of hunting meanwhile gave way to the cyclical nature of farming. From the everyday, uncertain eat or be eaten reality of the Hunter, to the predictable rhythm of tilling, sowing, watering, weeding and harvesting of the Farmer. Day in, day out, day in, day out, season after season. The industrial era led to even greater social developments, but at the same time reinforced the cyclical rhythm in our lives even more. Think of the curriculum year class system and the many methods of education, but also of the Demming quality circle: Plan-Do-Check-Act ad infinitum, protocols in healthcare, budget cycles, election cycles and a lot of measuring and testing to see if a schedule is still being followed. Systems gradually began to dictate our lives and the importance of executive functions for being successful in those systems became greater and greater. Parallel to that many boys in particular found it increasingly difficult to get into, and stay, in the systems. Already in 1993 Csikszentmihalyi devoted the following words to this phenomenon:
“(...) Hunter types find fewer and fewer niches in the modern economy, and many of them may become bitter outcasts from the system. Because of this, too much testosterone today is more likely to result in criminality rather than leadership.
(...)
It is fashionable these days to try to deny our evolutionary heritage. Now that men don’t go out hunting every morning, the argument goes, they don’t need to be any more assertive than women. Or, given that we have decided that all men are created equal, we no longer need dominant individuals.
(...)
To deny the bred-in-the-bone differences between people is one of the silliest conceits of our times. Pretending that we can be everything we want to be without taking into account how physiology controls the mind is not only useless but dangerous, because it only breeds disillusion, hypocrisy, and finally cynisism.”
To be fair, the current systems agree just fine with the majority of people. Because of their Farmer heritage they are already well prepared for this, but for those with a still/again active Hunter (DRD4) gene, the over-regulated society, based on the idea of the manufacturability of just about everything, becomes more and more a contemporary Lilliput. That this genetic explanation is not a nice metaphor, but biological reality, was proven many years after Thom Hartmann hypothesized this in 1993.
In his book ADHD: a Hunter in a Farmer's World, he describes how ADHD is not a disorder, but a collection of traits of an evolutionary Hunter adaptation, which clashes quite a bit with the Farmer's World we live in today. Consider, for example, continuously scanning your environment for food or threats (= quickly distracted), needing to be able to act without hesitation (= impulsive), needing adrenaline for a decisive action (= sensation seeker).
If you have these qualities, you don’t have many other choices than to become an entrepreneur, artist, top athlete or go into sales, the military or police force. And in some cases crime.
GIFTED PEOPLE: INTELLIGENT FARMERS AND GIFTED HUNTERS
Previously I wrote about possible misdiagnoses with giftedness in Bipolar or just gifted? ADHD is also a common misdiagnosis in giftedness and as a result Hartmann's view, ADHD is the result of an active Hunter gene in a Farmer society, is too limited for gifted people. Hence I introduce the term Gifted Hunter to make a clear distinction. In the many years that I have worked with the gifted, I have only encountered a true dual diagnosis of ADHD and HB once. However, I regularly see gifted people who have ADHD-like traits; especially in certain environments and situations. Some even have an official ADHD diagnosis, but are capable of concentrated and structured work. But only when their intrinsic motivation is tapped and they get ample space and the right support. When they can follow their own interests and be creative. They are often the Gifted Hunters among the gifted.
In my practice I roughly see, it is not an exact science, two types of gifted people: the Intelligent Farmer and the Gifted Hunter. The first group is very intelligent, well versed in the executive functions and basically school & work smart. Due to their high intelligence, speed, need for complexity and sometimes special interests, Intelligent Farmers need more than is offered in many places. If this is provided for, for example by compacting and enriching materials, then they are perfectly capable of participating in our society at a high level. For example, they become experts in a specific field or (top) manager. This group of gifted people is generally doing well.
Gifted Hunters have a harder time, they are more likely to suffer from overexcitabilities. They are often visually oriented and/or dyslexic, which is difficult in many environments. Often they are also more associative, complex and non-linear in their thinking than the Intelligent Farmer. There is clearly more at play here than just a high intelligence combined with sensitivity and ADHD traits. More than contending with clumsy traits left over from days gone by, the Gifted Hunter epitomizes qualities that fit current times or rather times to come. The hunt is no longer for food in order to survive, the hunt is for new insights, new creations, new solutions and new technologies that can ensure a good future for humanity. A hunt for answers to today's questions and challenges.
“The Gifted Hunter hunts for novelty:
for new information, ideas & answers, for new creations, relations, solutions & inventions.”
In addition to the previously described Hunter traits, a high IQ and a preference for speed & complexity, you can recognize a Gifted Hunter by, among other things:
Photo by Norbert Braun via Unsplash.com
A creative, inquisitive mind that is always on.
(goal)focused on the new, whether that is an insight, experience, solution, answer, perpetrator 😉, art form or technology.
Hurricane learner, sometimes also an inimitable Hurricane doer.
Can't help but stay true to themselves and the ideal in mind.
Getting results is more important than following protocols.
To be clear, Gifted Hunters are not superior to Intelligent Farmers, they just possess a markedly different potential. Under certain circumstances, Farmer qualities are much more effective, but other situations call for pronounced Hunter qualities.
A striking parallel between Hunters and the Gifted Hunters who have a hard time in education: Hunters originally hunted an average of 2-5 hours a day. No more. Rest, physical recovery, material maintenance and communal activities, whether or not around a campfire, filled the rest of their day. This is very different from working in an agricultural or industrial setting, where you have to work almost continuously (often sitting down) for at least 8 hours a day.
Like hunters, Gifted Hunters often work in bursts: in waves of intense learning, experimentation, thinking and creation work, interspersed with doing nothing and other things (playing!). They can achieve in a few hours what others take days to do. The 7520 hour standard for primary education and a minimum of 3700 hours in secondary education in the Dutch educational system therefore does not suit many gifted children. It is too much and well past the tipping point of diminishing returns, it backfires. Less is more in this regard for this group. If they are in the flow, let them go. But if they need to do nothing for a while, give them that space.
But there's more that's relevant to bringing young, and not-so-young, Gifted Hunters to fruition. They have a strong need for a clear and understandable purpose of what they have to do. It must be meaningful in their eyes, lead to something concrete that they can see the added value of. As clear as that the proceeds from the hunt guarantee dinner or even survival. Simply 'doing what you're told because it's good for you’ in a system full of assessments, punishments and rewards will only do the young Gifted Hunter damage. Being patronized by, Intelligent or not, Farmers as well. And unfortunately that sometimes also includes giftedness ‘experts’. Participating well in a Farmer society has been elevated to the gold standard, the universal yardstick against which everyone should be measured and in which direction everyone should develop. You don't just short-change Gifted Hunters with that, you’re cutting yourself in the fingers as a society when the Farmer system itself runs out of steam (see below).
But perhaps the most important reason that Gifted Hunters don't fit well into a Farmer society is that it, as they experience it in their very core, forces them into a mind-numbing existence. They feel all too well the price of being part of the cogwheels of society. Above all, they crave authenticity, integrity, meaning and feeling alive.
Writer Maggie O’Farrell, © unknown.
“I’m desperate for change,
endlessly seeking novelty,
where can I find it?”
hUNTERS NEED TO FEEL ALIVE
Nothing wakes you up and makes you feel alive like standing face to face with a saber-tooth tiger. Hunting traditionally puts Hunters in situations that allow them to develop assertiveness, competence and capacity for impact. And to experience feelings of fear, anger and courage. In other words, the uncertainty and personal risk of the hunt make them feel alive. Or in a more modern version, new (sensory) information and challenges give modern Hunters what they crave, what they are wired for and what makes them feel alive. Novelty seeking Hartmann calls this and it is a basic need for Hunters, Gifted or not.
“With the characteristics of the ‘hunters’ in mind, Hartmann notes that Maslow, known for his ‘pyramid’ of human needs and thus the founder of humanistic psychology, has overlooked an essential need: the ‘need to feel alive’. (2019, p. 69).
It is this need, according to Hartmann, that ensures that a bored child in the classroom, who no longer understands what the teacher is saying, is activated to do something to experience liveliness again. That ‘doing something’ is usually something that is disturbing for the teacher, but is in fact a brain that seeks new sources of sensory information in order to ‘wake up’ again.”
Our contemporary society has provided so much stability, security and safety that Hunter types are getting less and less of what they need to feel alive. There is little new to experience outside the ubiquitous screen which provides only a simulation of life. A risk-free, predictable and repetitive life also feels fake to them, as if the essential ingredient is missing. The social drama, in which so many play little more than an automated role, is not in which they feel at home. As if they are players who are not given the room to play, in a game full of non-playing characters. It is not for nothing that many boys disappear in a digital, virtual game world where they are still allowed to be hunters.
Many Gifted Hunters display tremendous curiosity, intelligence, and creativity at a young age. They have insights that are far from standard for someone their age. But because their minds work so fast and they get bored so easily with routine tasks and uninspired activities, they tend to exhibit ‘problem behavior’. AD(H)D-like behavior can arise, while in essence we’re just seeing giftedness that’s not being catered for. In that context, it is good to realize that experience, expertise and sincerity, walking your talk, are important conditions for Hunters in order to accept your authority. Or to draw the parallel with gifted people: they only accept something from you when you understand them and their giftedness, not when you just know a lot about the two. It has to be real and meaningful. You must embody what it is you’re offering.
Authenticity, freedom, uncertainty and taking personal risks changes the relationship between you and life: more intense and personal. This is what gives life color, in Technicolor and Kodachrome. It’s not surpring therefore that many adult Gifted Hunters become restless after 2 years in the same job. Then ‘it’ starts to itch again, the image has become too faded, and they go looking for a new hunting ground with bright colors. The fact that this does not always harmonize well with existing management development processes and career paths means that they are not easily regarded as high potential, even though they can give organizations an enormous innovative impulse.
A DIFFERENT EVOLVING SELF PROFILE
Gifted Hunters are difficult to capture in a model developed for Farmers. After all, a gifted individual is more than a collection of properties or characteristics that you can map separately and then only have to 'manage' or cater for. With Your Evolving Self we therefore also look at specific creative talents, multiple intelligences, combined with the specifics of the gifted character and the individual’s focus on innovation. It is precisely the combination and integration of these dimensions that tells us what kind of education, organizations and functions suit someone and what this person needs to flourish.
For example, if someone possesses markedly strong Bodily-Kinesthetic and Spatial-Visual talents combined with high Responsiveness, Inner Drive, Integral Perception, and a tendency for Nonconformity, then that person is almost certainly a Gifted Hunter who should stay well away from Farmer jobs.
With the same talents but combined with well-developed Logical-Mathematical and Verbal qualities and less extreme scores on the other four characteristics, the person is more likely to be an Intelligent Farmer and will fit well into the current social systems. Their experiences in life, in education, work and relationships will then differ considerably, while at the core they possess the same distinct talents.
Of course this is just an example and there are countless variants of both types. The spread among gifted people is large, not one is the same. In terms of professions, I have so far mainly encountered Gifted Hunters among artists, police & defense employees, sales people, consultants, creative entrepreneurs, freelancers, traders / traders, engineers and (international) executives. However, the most outspoken Gifted Hunters I've encountered have dropped out or were about to drop out of the system. While they are the necessary ‘medicine’ against the ‘disease’ that has gripped our society.
WHEN THE HARVEST FAILS, IT'S the HUNTERS' TURN
With the advent of agriculture, the importance of hunting declined. Hunters had to stand idly by or inflict self-harm and conform to a role within the system. But when the harvest failed, those same hunters were relied upon to re-supply the tribe with food. Our modern post-industrial society is now in a similar situation. The unrest is omnipresent, the systems screech and creak.
Sitting still, only following protocols and procedures, over-adjusting and restraining yourself, endless talks and meetings, having to play a role in front of a screen and, above all, not being allowed to focus on what seems right to you, is the best way to externalize healthy life energy into violent (sexual or criminal) outbursts and misguided activism. Or internalize it into an addiction, such as gaming, or depression.
The systems that have made society great are becoming more of a burden to that same society. A burden that prevents society from taking a much needed evolutionary jump. The role of (legal) procedures, protocols, standards, rules, regulations, administrative obligations, insurances, accountability, KPIs, consultations, meetings and mandatory refresher courses, in other words the expanding bureaucracy, has become so great that it is at the expense of what really matters, such as time for the individual student in education and good care for the patient within health care.
The system cannibalizes itself. People have less and less time for their actual work. They are increasingly administering, managing and communicating, without actually adding anything. Meanwhile, the stress levels are getting higher and higher. The professional who wants to think for himself, who wants to form her own opinion and who wants to be able to decide the right thing to do, is getting more and more difficult. A trend that has also taken hold of science. The good ones burn out and leave. Or don't even start. The individual is being sacrificed for the maintaining of the system.
“Today, too many Gifted Hunters are the right people at the right time
in an unwelcoming place.”
The concept of manufacturability can be directly linked to farming culture. After all, management is farming and the idea that if you collect as much data as possible about something, you then get the subject manageable and can manage it, is an illusion that denies the nature of reality. Especially in an increasingly complex world, this strategy will always fall short. Just like the idea of organizing the world more and more centrally, which is precisely what is counterproductive under complex circumstances.
Where a hunter is forced to deal with reality, experiences first-hand that laws of nature must be respected and that the world is inherently uncertain and sometimes unsafe, the modern executive increasingly deals with a ‘screen reality’ full of model-generated indicators fed by extreme amounts of data and the ideology du jour. Meanwhile, the desire for certainty, predictability and manageability chains the modern Gulliver ever tighter to Lilliput.
From an evolutionary point of view, the way in which we have organized our Western society has had its day. The flip side of the prosperity brought by successive agricultural, industrial and post-industrial times is undeniable. From exhaustion of the planet to the mental and physical condition of modern man. In her requiem for the post-industrial world, the possibly last and final iteration of the Farmer’s World, 'Chained to the Rhythm' Katy Perry sings this as follows:
“So comfortable, we’re livin’ in a bubble,
So comfortable, we cannot see the trouble,
Yeah, we think we’re free (but)
We’re all chained to the rhythm.”
The pendulum has reached its maximum excursion and must now swing the other way. Trying to achieve this by relying exclusively on new technologies, such as AI and alternative energies, without tackling the essential systemic flaws, will only increase the downside, postpone the inevitable turning point even further and increase the ultimate price that we as a society will have to pay.
With the societal 'harvest' failing, it is up to the modern version of the hunter to lead 'the tribe' into a new age and a new earth. Exploring new paths, devising new solutions and solving problems are part of the nature of the Hunter not of the Farmer. Hunters are innovators and early adopters. Gifted Hunters can potentially become the forerunners of the new and the Intelligent Farmers the ideal people to anchor and perpetuate that new society. With that, the need for what Gifted Hunters can bring is greater than ever, but the demand is still small. They are alien to the system, and so far have had to conform to the system before they are given space, influence and mandate. However, that forced adjustment damages them and reduces their potential impact. And this while it is no coincidence that there are more and more Gifted Hunters among humanity right now.
WHY NOW: THE GIFTED HUNTER HYPOTHESIS
Although the jury is still out since Darwin wrote 'On the Origin of Species', evolution seems to be characterized by a form of natural selection for the best adaptation to circumstances and an increase in diversity and complexity. The Gifted Hunter hypothesis is based on this.
Source: Ian Morris (2011), CC BY-NC-ND 4.0.
Our social conditions have changed extremely in recent times, as the Social Development Index shows. This change is certainly not one 'of all times'. This is mainly due to opening up the world of information. New information always leads to change in a system, including in people themselves. It is therefore not surprising that the information society has caused such a great pressure to change on humanity that we find ourselves at a bifurcation point: either in the middle of an evolutionary leap or in the middle of a collapse. All this newly available information must be processed and applied. Gifted Hunters therefore have excellent information retrieval & processing skills combined with a wide range of creative outlets.
The Gifted Hunter represents a possible evolutionary step forward and is more than an above-average intelligent human who happens to have an active Hunter gene. Social conditions have changed radically, thanks to the extreme social development in the past centuries. The Gifted Hunter archetype is a response to that. We also see a jump in diversity and complexity of character in the gifted themselves, an enormous variation among themselves, so that they really differ on crucial points from the ADHD-Hunter type as described by Hartmann. Their sensitivities, complex character, inner experience, emotions, sense of justice and focus on creation would make them extremely vulnerable during the hunt in the classical sense. The added value of an exceptional talent for mathematics or music melts like snow in the sun when you come face to face with the aforementioned saber-toothed tiger.
Gifted Hunters are therefore an adaptation to future-proof humanity as a whole in the Information Age. A forward activation, triggered by massive changes in circumstances, by a massive input of new information. It is with good reason that many Gifted Hunter children have a clearly felt mission to accelerate the (especially spiritual and humanistic) development of humanity. From a very young age, they have life insights that amaze us adults. But they can also just as easily be swept aside by the same adults, negating the enormous value these children represent to humanity. Although we can help them to develop, they are the ones who have us a lot to teach.
The Gifted Hunter can therefore be regarded as a higher octave of the Hunter. You could say irreverently: they are a trial sample of nature to find out which human variation will be best adapted to the information society and can take it to a higher level. The ability to process much larger amounts of information and complexity than an average person certainly points in that direction. Perhaps it's the Huntergene now expressed in a specific combination with other genes. Or, and scientists can eventually determine that, a whole new gene has become active. What was originally and ostensibly junk-DNA may have suddenly started providing information that is now relevant for adapting to radically changed circumstances.
In the 2020s we are collectively entering uncharted territory and that’s when you have to rely on explorers, scouts and hunters. And on leaders who do more than just manage and keep up the system at all costs; people with a higher vision, strong ethics and enough tenacity to actually move society forward. These roles are ideally suited for Gifted Hunters and a sensible society facilitates them in this. Because just as the Gifted Hunter needs a Farmer to scale up, manage and perpetuate his 'prey', his initiatives, creations and solutions, Farmers now need the Gifted Hunter to give their Farmer's World a future.
TO BE CONTINUED
This blog is a start point. There are still many Gullivers to be freed from their Lilliput chains, there are still many innovators trapped on the Animal Farm. And there is so much more to tell about the Gifted Hunter itself - from specific qualities and pitfalls, appropriate environments, time perception, personal relationships, lifestyle and work style advice, to the importance for society and the overall evolution of humanity - that I started writing a book about it. There will also be a dedicated YouTube channel where I will upload vlogs about the many topics related to the Gifted Hunter .
I'll use summer 2023 to sort things out and this fall you'll hear more about how and what. So please be patient, to be continued. If this prospect appeals to you, I'd love to hear it. If you want to stay informed about the Gifted Hunter developments, sign up for the newsletter . You will hear from me this fall.
© Dirk Anton van Mulligen, 2023. This article is the result of regular and long reflection on this matter, supplemented with my experiences with gifted people. In other words, I put a lot of time and energy into it. No part of this article may therefore be reproduced without acknowledging the source and author. If you want to use more than a single quote or insight, please contact us for permission or not.
Bannerphoto by Norbert Braun on Unsplash.
Any copyright on the photos of Jane Goodall and Maggie O'Farrell is unknown to me. Should there be a copyright infringement regarding these photos, I'll remove them immediately when given notice.
Een 'Gifted Hunter' in een 'Farmer's World'
Ben je bovengemiddeld intelligent, inventief en voel je je regelmatig geremd door de beperkende invloed van de bestaande systemen in onze maatschappij en hun vertegenwoordigers? Ervaar je een soort maatschappelijke claustrofobie die voorkomt dat jij je potentieel volledig kunt ontwikkelen? Ben je snel verveeld, vind je graag oplossingen en hou je van snelheid en vooruitgang? Zijn herhaling en voorspelbaarheid niet je ding? Dan zou je zomaar een Gifted Hunter in een Farmer’s World kunnen zijn. Het goede nieuws is dat je iets bijzonders te brengen hebt dat nu hard nodig is. Minder fijn is dat de samenleving daar nog niet per se klaar voor is. Toch kun je als Gifted Hunter wel degelijk het verschil gaan maken en tot je recht komen, wanneer je begrijpt hoe je in elkaar steekt en actief invloed op je omstandigheden gaat uitoefenen. Meer hierover lees je in deze blog die wordt afgesloten met de Gifted Hunter hypothese…
Ben je bovengemiddeld intelligent, inventief en voel je je regelmatig geremd door de beperkende invloed van de bestaande systemen in onze maatschappij en hun vertegenwoordigers? Ervaar je een soort maatschappelijke claustrofobie die voorkomt dat jij je potentieel volledig kunt ontwikkelen? Ben je snel verveeld, vind je graag oplossingen en hou je van snelheid en vooruitgang? Zijn herhaling en voorspelbaarheid niet je ding? Dan zou je zomaar een Gifted Hunter in een Farmer’s World kunnen zijn. Het goede nieuws is dat je iets bijzonders te brengen hebt dat nu hard nodig is. Minder fijn is dat de samenleving daar nog niet per se klaar voor is. Toch kun je als Gifted Hunter wel degelijk het verschil gaan maken en tot je recht komen, wanneer je begrijpt hoe je in elkaar steekt en actief invloed op je omstandigheden gaat uitoefenen. Meer hierover lees je in deze blog die wordt afgesloten met de Gifted Hunter Hypothese. Please note: this blog is also available in English.
Gulliver, gestrand op lilliput
Gulliver zit vast op het eiland Lilliput
Bron: www.mediastorehouse.co.uk
Met het merendeel van de hoogbegaafden gaat het goed. Maar voor een aanzienlijk deel van de hoogbegaafden die ik sinds 1997 begeleid, is het bestaan gevuld met frustratie en innerlijke, soms ook uiterlijke, worsteling. Zelf heb ik als 145+’er geprobeerd zoveel mogelijk buiten, of tenminste onder, de radar van de systemen te blijven. Al vroeg voelde ik me namelijk als Jonathan Swift’s Gulliver gestrand op het eiland Lilliput. De systemen van onderwijs en werk leken erop gericht me klein te maken en te houden. Zo ervaarde ik dat tenminste. Maar omdat mijn beleving arrogant over zou kunnen komen, hield ik dat beeld lang voor mezelf. Ik paste me aan waar nodig en ging verder zoveel mogelijk mijn eigen weg.
Maar onderschat nooit de kracht van een goede metafoor: Cliënten met een vergelijkbare beleving riepen steevast “Dát is het!” wanneer ik Gulliver aanhaalde. Alsof er iets op zijn plaats klikte en er direct helderheid ontstond, waar voorheen mist was. Het probleem is dat in veel maatschappelijke systemen, denk onderwijs en werk, van dynamische, creatieve begaafden wordt verwacht zich aan te passen aan een leer- of werkstijl die ze niet past. Ze voelen zich dan kleingehouden, tegengewerkt en onbegrepen; een ervaring die vele begaafden heeft doen knakken, zeker in een land met uitdrukkingen als “doe maar gewoon dan doe je al gek genoeg” en “je moet je kop niet boven het maaiveld uitsteken”. Gekmakend op zijn zachtst gezegd en om de oorzaak daarvan te vinden, moeten we vele duizenden jaren terug in de tijd.
Anthropologe en biologe Jane Goodall,
© onbekend.
“I don’t care two hoots about civilization.
I want to wander in the wild.”
hunting vs. farming
De mensheid heeft voor het grootste deel van haar bestaan moeten jagen om te kunnen overleven. De jacht op wilde dieren, op de proteïnen en vetten die deze leverden, stelde de mensheid in staat te gestaag te evolueren. De jagers zelf liepen ondertussen groot risico en hun succes of falen had een enorme impact op de stam waar ze toe behoorden. Het waren noodgedwongen kundige doorzetters die, dwars door vermoeidheid en zware omstandigheden heen, gefocust waren op maar één doel: het terugbrengen van voedsel naar de stam.
De evolutionair gezien redelijk recente komst van landbouw en veeteelt, stelde stammen in staat zich te vestigen op een plek. Hutten werden gebouwd, samenlevingen ontstonden. Farming bleek een veel efficiëntere en beheersbaardere manier om mensen te voeden en zo ontstond er tijd voor het ontwikkelen van nieuwe vaardigheden en gereedschappen. Handel in de opbrengsten van landbouw en veeteelt ontstond en maatschappelijke ontwikkelingen raakten in een stroomversnelling. Transportmiddelen kwamen en de mensheid begon te stijgen in de behoeftehiërarchie van Maslow, de fysieke behoeften, veiligheid en zekerheid werden vervuld.
Het lineaire karakter van de jacht maakte ondertussen plaats voor de cyclische aard van farming. Van de dagelijkse, onzekere eat or be eaten realiteit van de Hunter, naar het voorspelbare ritme van grond bewerken, zaaien, bewateren, onkruid wieden en oogsten van de Farmer. Dag in, dag uit, dag in, dag uit. Het industriële tijdperk zorgde voor nog grotere maatschappelijke ontwikkelingen, maar versterkte tegelijkertijd het cyclische ritme in onze levens nog eens extra. Denk aan het leerstofjaarklassensysteem en de vele methodes van het onderwijs, maar ook aan de Demming kwaliteitscirkel: Plan-Do-Check-Act ad infinitum, protocollen in de zorg, budgetcycli, verkiezingen en heel veel meten en toetsen om te zien of een schema nog wel wordt gevolgd. Systemen begonnen langzamerhand onze levens te dicteren en het belang van executieve functies voor het succesvol mee kunnen draaien in die systemen, werd groter en groter. Parallel daaraan bleken vooral veel jongens het toenemend moeilijk te krijgen in de systemen. Al in 1993 wijdde Csikszentmihalyi daar de volgende woorden aan:
“(...) Hunter types find fewer and fewer niches in the modern economy, and many of them may become bitter outcasts from the system. Because of this, too much testosterone today is more likely to result in criminality rather than leadership.
(...)
It is fashionable these days to try to deny our evolutionary heritage. Now that men don’t go out hunting every morning, the argument goes, they don’t need to be any more assertive than women. Or, given that we have decided that all men are created equal, we no longer need dominant individuals.
(...)
To deny the bred-in-the-bone differences between people is one of the silliest conceits of our times. Pretending that we can be everything we want to be without taking into account how physiology controls the mind is not only useless but dangerous, because it only breeds disillusion, hypocrisy, and finally cynisism.”
Nu passen de huidige systemen prima bij het merendeel van de mensen, door hun Farmer genetica zijn ze hier al aardig op ingesteld, maar voor degenen met een nog/weer actief Hunter-gen (DRD4), wordt de overgereguleerde, op de gedachte van maakbaarheid gestoelde, samenleving meer en meer een hedendaags Lilliput. Dat deze genetische verklaring geen mooie metafoor is, maar biologische realiteit, werd vele jaren nadat Thom Hartmann in 1993 de hypothese hierover opstelde, bewezen.
In zijn boek ADHD: a Hunter in a Farmer’s World beschrijft hij hoe ADHD geen stoornis is, maar een verzameling eigenschappen van een evolutionaire Hunter aanpassing, die nogal botst met de Farmer’s World waarin we ons heden ten dage bevinden. Denk bijvoorbeeld aan het continu scannen van je omgeving voor voedsel of bedreigingen (= snel afgeleid), moeten kunnen handelen zonder aarzelen (= impulsief), adrenaline nodig hebben voor een beslissende actie (= sensation seeker).
Heb je deze eigenschappen, dan heb je anno nu weinig andere keuzes dan ondernemer worden, kunstenaar, topsporter of de sales ingaan. En in sommige gevallen de criminaliteit.
Hoogbegaafden: Intelligent Farmers en Gifted Hunters
Al eerder schreef ik over mogelijke misdiagnoses bij hoogbegaafdheid in Bipolair of toch gewoon hoogbegaafd? Ook ADHD is een veel voorkomende misdiagnose bij hoogbegaafdheid en daarmee is de kijk die Hartmann heeft, ADHD is het gevolg van een actief Hunter-gen in een Farmer-samenleving, voor wat hoogbegaafden betreft te beperkt. Vandaar dat ik de term Gifted Hunter introduceer om een duidelijk onderscheid te maken. In de vele jaren dat ik met hoogbegaafden werk, ben ik slechts één maal een echte dubbeldiagnose ADHD en HB tegengekomen. Wel zie ik regelmatig hoogbegaafden die ADHD-achtige trekjes hebben; zeker in bepaalde omgevingen en situaties. Sommigen hebben zelfs een officiële ADHD-diagnose, maar zijn wel degelijk in staat tot geconcentreerd en gestructureerd werken. Maar alleen wanneer hun intrinsieke motivatie wordt aangeboord en ze de ruimte en support krijgen. Wanneer ze hun eigen interesses kunnen volgen en creatief mogen zijn. Dat zijn vaak de Gifted Hunters onder de begaafden.
In mijn praktijk zie ik grofweg, het is geen exact science, twee typen hoogbegaafden: de Intelligent Farmer en de Gifted Hunter. De eerste groep is bovenmatig intelligent, goed in de executieve functies en in de basis school- & work smart. Door hun hoge intelligentie, snelheid, behoefte aan complexiteit en soms bijzondere interesses hebben Intelligent Farmers meer nodig dan op veel plekken geboden wordt. Wordt hierin voorzien, o.a. door te compacten en te verrijken, dan zijn ze evenwel prima in staat om op hoog niveau in onze samenleving mee te draaien. Ze worden bijvoorbeeld als expert in een specifiek vakgebied of (top)manager. Met deze groep hoogbegaafden gaat het over het algemeen goed.
Gifted Hunters hebben het lastiger, ze kampen vaker met overexcitabilities. Zijn niet zelden visueel ingesteld en/of dyslectisch, wat lastig is op veel plekken. Vaak zijn ze ook meer associatief, complex en non-lineair in hun denken dan de Intelligent Farmer. Hier speelt overduidelijk meer dan alleen een hoge intelligentie gecombineerd met gevoeligheid en ADHD-trekjes. Meer dan het kampen met onhandige eigenschappen overgebleven uit vervlogen tijden, belichaamt de Gifted Hunter kwaliteiten die passen bij de tijd van nu of zelfs van de tijd die nog komen gaat. De jacht is niet namelijk langer op voedsel om te kunnen overleven, de jacht is op nieuwe inzichten, nieuwe creaties, nieuwe oplossingen en nieuwe technologieën, die een goede toekomst van de mensheid zeker kunnen stellen. Een jacht op de antwoorden op de vragen en uitdagingen van nu.
“The Gifted Hunter hunts for novelty:
for new information, ideas & answers, for new creations, solutions & inventions.”
Naast de eerder beschreven Hunter eigenschappen, een hoog IQ en een voorkeur voor snelheid & complexiteit, kun je een Gifted Hunter onder andere hieraan herkennen:
Een creatieve, leergierige geest die altijd maar bezig is.
(Doel)gericht op het nieuwe, of dat nou een inzicht, ervaring, oplossing, antwoord, dader 😉, kunstvorm of technologie is.
Hurricane learner, soms ook een onnavolgbare Hurricane doer.
Kan niet anders dan trouw blijven aan zichzelf en het ideaal voor ogen.
Resultaat is belangrijker dan protocollen.
Photo by Norbert Braun via Unsplash.com
Voor alle duidelijkheid: Gifted Hunters zijn niet superieur aan Intelligent Farmers, ze beschikken alleen over een duidelijk ander potentieel. Onder bepaalde omstandigheden zijn Farmer-kwaliteiten veel effectiever, andere situaties vragen evenwel om uitgesproken Hunter-eigenschappen.
Een opvallende parallel tussen Hunters en hoogbegaafde Gifted Hunters die het lastig hebben in het onderwijs: van origine jagen Hunters gemiddeld 2-5 uur per dag. Meer niet. Rust, lichamelijk herstel, materieel onderhoud en gemeenschappelijke activiteiten, al dan niet rond een kampvuur, vullen de rest van hun dag. Dit is heel anders dan werken in een agriculturele- of industriële setting, waarbij zeker 8 uur per dag vrijwel continu (vaak zittend) gewerkt moet worden.
Net als jagers werken Gifted Hunters vaak in bursts: in golven van intens leer-, experimenteer-, denk- en creatiewerk, afgewisseld met niets doen en andere zaken (spelen!). Ze kunnen in een paar uur doen waar anderen dagen voor nodig hebben. De 7520 urennorm voor PO en minimaal 3700 in het VO, past veel begaafde kinderen dan ook niet. Het is teveel en ruim voorbij het kantelpunt van de afnemende meeropbrengst, het werkt averechts. Less is more in dit opzicht voor deze groep. Zijn ze in de flow, laat ze dan vooral gaan. Maar hebben ze behoefte aan even niets, geef ze dan die ruimte.
Maar er is meer dat relevant is voor het tot bloei brengen van jonge, en niet meer zo heel jonge, Gifted Hunters. Ze hebben een sterke behoefte aan een helder en begrijpelijk doel van hetgeen ze moeten doen. Het moet zinvol zijn in hun ogen, leiden tot iets concreets waar ze de meerwaarde van kunnen inzien. Zo duidelijk, als dat de opbrengst van de jacht garant staat voor avondeten of zelfs voor overleven. Gewoon ‘doen wat je gezegd wordt omdat het goed voor je is’ in een systeem vol beoordelingen, straffen en beloningen, brengt de jonge Gifted Hunter alleen maar schade toe. Betutteling door, al dan niet Intelligent, Farmers al evenzeer. En daar behoren soms helaas ook HB-begeleiders toe. Het goed meedraaien in een Farmer-maatschappij is tot de gouden standaard verheven, de universele meetlat waarlangs eenieder moet worden gelegd en in welke richting eenieder zich moet ontwikkelen. Daar doe je niet alleen Gifted Hunters mee tekort, je snijdt jezelf als samenleving in de vingers wanneer de rek uit het Farmer-model zelf raakt (zie verderop).
Maar misschien wel de belangrijkste reden dat Gifted Hunters niet goed passen in een Farmer-samenleving is dat deze, zo ervaren ze dat tot in hun vezels, hen dwingt tot een geestdodend bestaan. Ze voelen de prijs die het meedraaien in het raderwerk van deze samenleving van ze vraagt, maar al te goed. Ze snakken boven alles naar echtheid, integriteit, zingeving en feeling alive.
Schrijfster Maggie O’Farrell, © onbekend.
“I’m desperate for change,
endlessly seeking novelty,
where can I find it?”
hunters Need to feel alive
Niets maakt je zo wakker en alert als oog in oog staan met een sabeltandtijger. De jacht brengt van oudsher Hunters in situaties die ze in staat stellen assertiviteit, competentie en vermogen tot impact te ontwikkelen. En om gevoelens van angst, woede en moed te ervaren. Met andere woorden, de onzekerheid en persoonlijke risico’s van de jacht, laten hen voelen dat ze leven. Of in een meer moderne variant, nieuwe (sensorische) informatie en uitdagingen geven moderne Hunters waar ze naar snakken, waar ze op ingesteld zijn en wat ze alive doet voelen. Novelty seeking noemt Hartmann dit en het is voor Hunters, Gifted of niet, een basisbehoefte.
“Met de kenmerken van de ‘hunters’ in het achterhoofd, constateert Hartmann dat Maslow, bekend van zijn ‘piramide’ met menselijke behoeften en daarmee de grondlegger van de humanistische psychologie, een essentiële behoefte over het hoofd gezien heeft: de ‘need to feel alive’ (2019, p. 69).
Het is deze behoefte, aldus Hartmann, die ervoor zorgt dat een verveeld kind in de klas, waarbij niet meer doordringt wat de leraar vertelt, geactiveerd wordt om iets te doen om weer levendigheid te ervaren. Dat ‘iets doen’ is dan meestal iets wat voor de leraar storend is, maar is in feite een brein dat nieuwe bronnen van sensorische informatie zoekt om weer ‘wakker’ te worden.”
Onze hedendaagse samenleving heeft voor zoveel stabiliteit, zekerheid en veiligheid gezorgd, dat Huntertypes steeds minder aan hun trekken komen. Er valt buiten het alomtegenwoordige beeldscherm weinig nieuws meer te beleven. Een risicoloos, voorspelbaar en repetitief leven voelt voor hen bovendien onecht aan, alsof het wezenlijke ingrediënt eraan ontbreekt. Het maatschappelijke toneelstuk, waarin zovelen niet veel meer dan een rol spelen, doorgaans op de automaat ook nog, is niet waarin ze zich thuis voelen. Alsof ze players zijn die niet de ruimte krijgen om te spelen, in een game vol met non-playing characters. Niet voor niets verdwijnen veel jongens in een digitale gamewereld waar ze nog wel jager mogen zijn.
Veel Gifted Hunters vertonen al op jonge leeftijd een enorme nieuwsgierigheid, intelligentie en creativiteit. Ze hebben inzichten die verre van standaard zijn voor iemand van hun leeftijd. Maar omdat hun geest zo snel werkt en ze zo snel verveeld raken door routinetaken en niet-geïnspireerde activiteiten, vertonen ze nogal eens ‘probleemgedrag’. Dan kan AD(H)D-achtig gedrag ontstaan, terwijl er sprake is van niet goed gefaciliteerde hoogbegaafdheid. In dat verband is het goed om te realiseren, dat ervaringsdeskundigheid en oprechtheid, walking your talk, voor Hunters voorwaarden zijn om iets van je aan te nemen. Of om de parallel te trekken met hoogbegaafden: ze nemen pas wat van je aan, wanneer je hen en hun hoogbegaafdheid begrijpt, niet wanneer je er alleen maar veel van weet. Het moet echt zijn én echt ergens over gaan. Je moet hetgeen je brengt, belichamen.
Echtheid, vrijheid, onzekerheid en persoonlijke risico’s nemen maken dat de relatie tussen jou en het leven verandert: intenser en persoonlijker. Het leven krijgt hierdoor kleur: in Technicolor and Kodachrome. Het is dan ook niet raar dat veel volwassen Gifted Hunters na 2 jaar in dezelfde functie onrustig worden. Dan gaat het weer kriebelen, het beeld is te flets geworden, en ze gaan op zoek naar een nieuw jachtterrein met bright colors. Dat dit niet altijd goed harmonieert met bestaande management development trajecten en loopbaanpaden, maakt dat ze niet zo snel worden aangemerkt als high potential, terwijl juist zij een enorme vernieuwende impuls aan organisaties kunnen geven.
EEn verschillend evolving self profiel
Gifted Hunters laten zich logischerwijs slecht vangen in een model dat is ontwikkeld voor Farmers. Een begaafd individu is namelijk meer dan een verzameling eigenschappen of kenmerken die je losstaand in kaart kunt brengen en vervolgens alleen maar hoeft te ‘managen’. Met Your Evolving Self kijken we daarom ook naar specifieke creatieve talenten, multiple intelligences, gecombineerd met de gevoeligheden van het begaafde karakter en de individuele gerichtheid op vernieuwing. Juist de combinatie van deze dimensies vertelt wat voor onderwijs, organisaties en functies bij iemand passen en wat deze persoon nodig heeft om tot bloei te komen.
Wanneer iemand bijvoorbeeld uitgesproken sterke Lichamelijk-kinesthetische en Ruimtelijk-visuele talenten bezit in combinatie met een hoge Responsiviteit, Innerlijke gedrevenheid, Gelaagde waarneming en neiging tot Non-conformistisch handelen, dan is deze persoon vrijwel zeker een Gifted Hunter die ver weg moet blijven van Farmer-banen.
Met dezelfde talenten maar gecombineerd met goed ontwikkelde logisch-mathematische en verbale kwaliteiten en minder hoge scores op de overige vier kenmerken, zal de persoon eerder een Intelligent Farmer zijn en dan juist wel goed passen in de huidige maatschappelijke systemen. Hun ervaringen in het leven, in onderwijs en werk, zullen dan flink verschillen, terwijl ze in de kern dezelfde uitgesproken talenten bezitten.
Uiteraard is dit maar een voorbeeld en zijn er talloze varianten van beide types te vinden. De spreiding onder hoogbegaafden is nu eenmaal groot, niet één is hetzelfde. Qua beroepen ben ik Gifted Hunters tot nu toe vooral tegengekomen onder artiesten, politie- & defensiemedewerkers, sales mensen, consultants, creatieve ondernemers, ZZP’ers, handelaren/traders, engineers en (internationaal) leidinggevenden. De meest uitgesproken Gifted Hunters die ik heb ontmoet, zijn evenwel uitgevallen of stonden op uitvallen. Terwijl juist zij het noodzakelijke medicijn vormen tegen de ziekte die onze samenleving in de greep heeft gekregen.
wanneer de oogst mislukt, zijn hunters aan zet
Met de komst van de landbouw nam het belang van de jacht af. Jagers moesten werkloos toekijken of zichzelf geweld aandoen en zich voegen naar een rol binnen het systeem. Maar wanneer de oogst mislukte, werd teruggevallen op diezelfde jagers om de stam weer te voorzien van voedsel. Onze moderne postindustriële samenleving bevindt zich inmiddels in een soortgelijke situatie. De onrust is alomtegenwoordig, de systemen piepen en kraken.
Stilzitten, enkel protocollen en procedures volgen, jezelf overmatig aanpassen en inhouden, eindeloos praten en vergaderen, een rol moeten spelen voor een beeldscherm en vooral niet gericht af kunnen gaan op wat jou het juiste lijkt, is de beste manier om gezonde levensenergie te laten externaliseren tot gewelddadige (seksuele of criminele) uitbarstingen en misplaatst activisme. Of te laten internaliseren tot een (game)verslaving of depressie.
De systemen die de samenleving groot hebben gemaakt, worden meer een meer een last voor diezelfde samenleving. Een last die voorkomt dat de samenleving zich verder kan ontwikkelen. De rol van (juridische) procedures, protocollen, standaarden, administratieve verplichtingen, verzekeringen, verantwoordingen, KPI’s, overleggen, vergaderingen en verplichte nascholingen, de uitdijende bureaucreatie met andere woorden, is zo groot geworden, dat deze ten koste gaat van waar het eigenlijk om gaat; zoals tijd voor de leerling in het onderwijs en goede zorg voor de patiënt in de gezondheidszorg.
Het systeem kannibaliseert zichzelf. Mensen hebben minder en minder tijd voor hun eigenlijke werk. Ze zijn steeds meer aan het administreren, managen en communiceren, zonder daadwerkelijk iets toe te voegen. Ondertussen worden de stresslevels hoger en hoger. De professional die zelf wil nadenken, een eigen mening wil vormen en wil kunnen beslissen, krijgt het moeilijker en moeilijker. Een trend die ook de wetenschap in de greep heeft gekregen. De goeden branden af en stappen eruit. Of beginnen er niet eens meer aan. Het individu wordt opgeofferd voor het in stand houden van het systeem.
“Today, too many Gifted Hunters are the right people at the right time
in an unwelcoming place. ”
Ook het maakbaarheidsdenken is een teken van een doorgeschoten farmingcultuur. Management is farming per slot van rekening en het idee dat wanneer je maar zoveel mogelijk data ergens over verzamelt, je vervolgens het onderwerp beheersbaar krijgt en kunt managen, is een illusie die de aard van de realiteit ontkent. Zeker in een toenemend complexe wereld zal deze strategie altijd tekort schieten. Evenals het idee om de wereld steeds centraler te gaan organiseren, wat precies dát is wat averechts werkt onder complexe omstandigheden.
Waar een Hunter noodgedwongen van de realiteit uit moet gaan, aan den lijve ondervindt dat natuurwetten gerespecteerd moeten worden en dat de wereld inherent onzeker en soms onveilig is, gaat de moderne bestuurder steeds meer uit van een beeldschermrealiteit vol met door modellen gegenereerde indicatoren gevoed door de ideologie du jour. De hang naar zekerheid, voorspelbaarheid en beheersbaarheid ketent ondertussen de moderne Gulliver steeds strakker vast op Lilliput.
Evolutionair gezien heeft de wijze waarop we onze westerse samenleving hebben ingericht, haar langste tijd gehad. De keerzijde van de welvaart die is gebracht door achtereenvolgens het agrarische-, industriële- en postindustriële tijdperk, is onmiskenbaar. Van uitputting van de planeet tot aan de mentale en lichamelijke gesteldheid van de moderne mens. Katy Perry bezingt het in het requiem voor de Farmer’s World ‘Chained to the Rhythm’ als volgt:
“So comfortable, we’re livin’ in a bubble,
So comfortable, we cannot see the trouble,
Yeah, we think we’re free (but)
We’re all chained to the rhythm.”
De slinger is maximaal uitgeslagen en moet de andere kant weer opgaan. Het daarvoor uitsluitend inzetten op nieuwe technologieën, denk bv. aan AI, zonder de wezenlijke weeffouten aan te pakken, zal de keerzijde alleen maar de vergroten, het onvermijdelijke keerpunt nóg verder uitstellen en de uiteindelijke prijs die we als maatschappij moeten gaan betalen, nog verder opdrijven.
Nu de maatschappelijke ‘oogst’ aan het mislukken is, is het aan de moderne variant van de jager om ‘de stam’ een nieuwe tijd en een nieuwe aarde binnen te loodsen. Nieuwe wegen verkennen, nieuwe oplossingen bedenken en vraagstukken oplossen, horen bij het wezen van de Hunter. Niet bij dat van de Farmer. Hunters zijn innovators en early adopters. Gifted Hunters kunnen in potentie uitgroeien tot de voorlopers van het nieuwe en de Intelligent Farmers tot de ideale krachten om dat nieuwe te verankeren en te bestendigen. Daarmee is de behoefte aan wat Gifted Hunters te brengen hebben groter dan ooit, maar de vraag is nog klein. Ze zijn namelijk systeemvreemd, moeten zich tot dusver eerst voegen naar het systeem, voordat ze ruimte, invloed en mandaat krijgen. Die gedwongen aanpassing beschadigt ze echter en verkleint hun potentiële impact. Dat terwijl het geen toeval is dat zich juist nu onder de mensheid steeds meer Gifted Hunters bevinden.
waarom juist nu: de Gifted hunter hypothese
Al is the jury still out sinds Darwin ‘On the Origin of Species’ schreef, evolutie lijkt zich te kenmerken door een vorm van natuurlijke selectie voor de beste adaptatie aan omstandigheden en een toename van diversiteit en complexiteit. Hierop is de Gifted Hunter hypothese gestoeld.
Onze sociale omstandigheden zijn in recente tijden extreem veranderd, zoals de Social Development Index laat zien. Deze verandering is zeker niet ‘van alle tijden’. Vooral het ontsluiten van de wereld van informatie, is daar debet aan. Nieuwe informatie leidt altijd tot verandering in een systeem, dus ook in de mens zelf. Niet verwonderlijk dus, dat de informatiemaatschappij voor zo’n grote veranderdruk op de mensheid heeft gezorgd, dat we onszelf middenin een evolutionaire sprong bevinden. Al die nieuw beschikbare informatie moet verwerkt en toegepast kunnen worden. Gifted Hunters beschikken dan ook niet voor niets over grote information processing vaardigheden in combinatie met een wide range of creative outlets.
De Gifted Hunter representeert een evolutionaire stap voorwaarts en is meer dan een bovengemiddeld intelligent mens waarbij toevallig het Hunter-gen actief is geworden. De maatschappelijke omstandigheden zijn, dankzij de extreme sociale ontwikkeling in het informatietijdperk, radicaal veranderd. De Gifted Hunter is daar een reactie op. Ook zien we een sprong in diversiteit en complexiteit van karakter in de begaafden zelf, een enorme variatie onderling, waardoor ze op cruciale punten echt afwijken van het ADHD-Hunter type als beschreven door Hartmann. Hun gevoeligheden, complex karakter, innerlijke beleving, emoties, rechtvaardigheidsgevoel en gerichtheid op creatie, zouden hen juist enorm kwetsbaar maken tijdens de jacht in klassieke zin. De meerwaarde van een uitzonderlijk talent voor wiskunde of muziek, smelt als sneeuw voor de zon, wanneer je oog in oog staat met de eerder genoemde sabeltandtijger.
Gifted Hunters zijn dan ook een adaptatie om de mensheid als geheel toekomstbestendig te maken in de Information Age. Een naar voren gerichte activering, getriggerd door enorme veranderingen in omstandigheden, door een massieve input van nieuwe informatie. Veel Gifted Hunter-kinderen hebben niet voor niets een duidelijk gevoelde missie om de (met name spirituele) ontwikkeling van de mensheid te versnellen. Al op zeer jonge leeftijd hebben ze levensinzichten die ouderen versteld doen staan. Maar die ook net zo makkelijk door hen van tafel geveegd kunnen worden, waarmee de enorme waarde die deze kinderen voor de mensheid vertegenwoordigen, teniet wordt gedaan. Wij kunnen deze kinderen weliswaar helpen te ontwikkelen, maar het zijn vooral zij die ons veel te leren hebben.
De Gifted Hunter is dan ook te beschouwen als een hogere octaaf van de Hunter. Oneerbiedig zou je kunnen zeggen: een trial sample van de natuur om uit te vinden, welke mensvariatie het beste aangepast gaat zijn aan de informatiemaatschappij en deze naar een hoger plan kan tillen. Het vermogen om veel grotere hoeveelheden informatie te kunnen processen dan een gemiddeld mens, wijst in elk geval in die richting. Wellicht dat het Hunter-gen in een specifieke combinatie met andere genen nu tot expressie is gekomen. Of, en dat kunnen wetenschappers uiteindelijk gaan bepalen, er is een heel nieuw gen actief geworden. Wat oorspronkelijk en ogenschijnlijk junk-DNA was, zou ineens informatie kunnen zijn gaan leveren, die nu relevant is voor aanpassing aan radicaal veranderde omstandigheden.
We begeven ons in de jaren ‘20 collectief op onbekend terrein en dan heb je nu eenmaal ontdekkingsreizigers, verkenners en jagers nodig. En leiders die meer doen dan managen alleen; mensen met een hogere visie, een sterke ethiek en voldoende vasthoudendheid om de samenleving daadwerkelijk vooruit te helpen. Deze rollen zijn bij uitstek geschikt voor Gifted Hunters en een verstandige samenleving faciliteert ze hierbij. Want zoals de Gifted Hunter een Farmer nodig heeft voor het opschalen, managen en bestendigen van zijn ‘vangst’, van zijn initiatieven, creaties en oplossingen, hebben Farmers de Gifted Hunter anno nu nodig om hun Farmer’s World een toekomst te geven.
Wordt vervolgd
Deze blog is een begin. Er zijn namelijk nog veel Gullivers te bevrijden van hun Lilliput-ketenen, er zijn nog veel vernieuwers die vast zitten op de Animal Farm. En over de Gifted Hunter zelf valt bovendien zoveel meer te vertellen - van specifieke kwaliteiten en valkuilen, passende omgevingen, tijdsbeleving, persoonlijke relaties, leef- en werkstijladvies, tot het belang voor de samenleving en de algehele evolutie van de mensheid - dat ik gestart ben met het schrijven van een boek hierover. Ook komt er een dedicated YouTube kanaal waar ik vlogs zal uploaden over de vele onderwerpen die verbonden zijn aan de Gifted Hunter.
Zomer 2023 gebruik ik om e.e.a. op een rij te zetten en dit najaar hoor je meer of het hoe en wat. Nog even geduld dus, wordt vervolgd. Spreekt dit vooruitzicht je aan, dan hoor ik het graag. Wil je op de hoogte blijven van de Gifted Hunter ontwikkelingen, schrijf je dan in voor de nieuwsbrief. Je hoort dan dit najaar van me.
© Dirk Anton van Mulligen, 2023. Dit artikel is de weerslag van regelmatig en lang nadenken over deze materie, aangevuld met mijn ervaringen met hoogbegaafden. Ik heb er met andere woorden veel tijd en energie in gestoken. Niets uit dit artikel mag dan ook worden overgenomen zonder bronvermelding en auteur. Wil je meer dan een losse quote of inzicht gebruiken, neem dan contact op voor het al dan niet verkrijgen van toestemming daartoe.
Bannerphoto by Norbert Braun on Unsplash.
Any copyright on the photo’s of Jane Goodall and Maggie O’Farrell is unknown to me. Should there be a copyright infringement regarding these photo’s, I’ll remove them immediately when given notice.
Hurricane learning: wanneer je hersens echt anders werken
Niet alle hoogbegaafde kinderen hebben het makkelijk op school. Sommigen zijn twice exceptional, oftewel dubbelbijzonder. Dat zijn kinderen die intellectueel begaafd zijn en tegelijkertijd uitdagingen hebben als ASS, ADHD of Asperger’s. Dit maakt dat hun hersenen echt anders werken: de manier waarop prikkels binnenkomen, verwerkt worden en gebruikt worden, wijkt fundamenteel af van de norm. Dit maakt het voor hen moeilijk om binnen bestaande systemen, die nu eenmaal op de norm gebaseerd zijn, hun potentieel om te zetten in prestaties. Dit geldt ook voor veel uitzonderlijk hoogbegaafden. Je zou bijna kunnen zeggen dat uitzonderlijke begaafdheid op zich al dubbelbijzonder maakt…
Photo by Shashank Sahay on Unsplash
Niet alle hoogbegaafde kinderen hebben het makkelijk op school. Sommigen zijn twice exceptional, oftewel dubbelbijzonder. Dat zijn kinderen die intellectueel begaafd zijn en tegelijkertijd uitdagingen hebben als ASS, ODD, ADHD of Asperger’s. Dit maakt dat hun hersenen echt anders werken: de manier waarop prikkels binnenkomen, verwerkt worden en gebruikt worden, wijkt fundamenteel af van de norm. Dit maakt het voor hen moeilijk om binnen bestaande systemen, die nu eenmaal op de norm gebaseerd zijn, hun potentieel om te zetten in prestaties. Ze hebben een heel andere omgeving nodig om tot bloei te komen. Een omgeving waarin gezien worden, welbevinden en ruimte krijgen, belangrijker zijn dan cognitief hoogwaardig aanbod. Want eerst moeten de voorwaarden zijn ingevuld voor je met dat aanbod aan de slag te kunt. Pas dan kan leren vanzelf gaan.
Wanneer twee diagnoses vechten om voorrang
De unieke combinatie van gaven en uitdagingen leidt er vaak toe dat bij deze kinderen één van beide categorieën over het hoofd gezien wordt, dan wel naar de achtergrond verdwijnt. Daardoor krijgen ze niet de begeleiding die ze nodig hebben, raken beschadigd en vallen ze sneller uit. Ze worden thuiszitter, hopelijk thuisgeschoold, of verlaten zonder startkwalificatie het onderwijs. Met grote impact op hun toekomst en de gezinnen die het betreft; want het raakt meer dan alleen het kind zelf. Een verlies aan talent voor de maatschappij, maar toch vooral een drama voor wie het betreft. Beide aspecten, en vooral hun onderlinge interactie, moeten worden meegenomen in passend aanbod voor het het dubbelbijzondere kind, zodat het een volwaardige plek in de samenleving te kan gaan innemen. Dit kan niet zonder maatwerk en individuele begeleiding in mijn ogen.
Uitzonderlijk hoogbegaafd: ook een vorm van 2e?
In mijn werk met uitzonderlijk hoogbegaafden, en er zelf ook eentje zijnde, is me opgevallen dat veel van wat voor twice exceptionals opgaat, ook op de 145+ mensen van toepassing is. Het is alsof het zo ver afwijken van de norm op zich al ‘dubbelbijzonder’ maakt. En dat de aanpak die werkt voor twice exceptionals, ook goed voor hen werkt. Oftewel:
(3∑,→) = 2e
Dit zou ermee te maken kunnen hebben met dat uitzonderlijk hoogbegaafden niet alleen kwantitatief ver afwijken van de norm, lees: sneller, intelligenter etc., maar vooral ook kwalitatief. Ze zijn wezenlijk anders, hebben andere behoeften en hun hersens werken fundamenteel anders dan van een meer gemiddeld mens; zeker in verbinding met hun lijf, met hun gevoelige zenuwstelsel. Een mooie metafoor daarvoor is die van ‘a mind like flypaper’. Een geest als van een vliegenvanger: zo’n strook waar werkelijk alles wat voorbijkomt aan blijft kleven. Of je wilt of niet.
Wat ik zelf bij uitzonderlijk hoogbegaafden heb waargenomen, is dat het denken (voor zover je het overigens ‘denken’ kunt noemen, maar dat is een onderwerp voor een andere plaats en tijd…) veel wegheeft van een Paardensprong in het schaken: tegelijkertijd lineair en lateraal, voorwaarts/achterwaarts en zijwaarts. Dit maakt meteen duidelijk waarom velen de denkprocessen van 145+’ers niet kunnen volgen. En waarom de uitzonderlijk begaafden zelf het vaak lastig vinden om hun gedachtesprong in een lineaire, oorzaak-gevolg volgorde uit te leggen. Lastig in het onderwijs, maar minstens zo lastig op het werk, in relaties en het dagelijks leven in het algemeen. Voor wat betreft de begeleiding van uitzonderlijk hoogbegaafden geldt al helemaal:
“It takes one to truly understand one.”
Hurricane learning
Iemand die het echt begrijpt is Melanie Hayes. Zij geeft een onthullende inkijk in de geest van de 2e mind die me enorm getroffen heeft. Het is voor mij als 145+’er zeer herkenbaar, al ben ik geen twice exceptional (voor zover ik weet ;-). Voor mij is het een bevestiging dat uitzonderlijke begaafdheid op zich als een vorm van dubbelbijzonder te beschouwen is. In elk geval voor wat betreft het type omgeving, onderwijs en begeleiding dat goed werkt. Melanie beschrijft het zo:
“If you could open up the 2e mind, you’d see someone who can see patterns that nobody else can see. They see things in the future that most people don’t think about. They see connections to other people and life as we know and don’t know it.
I call them Hurricane Learners, instead of linear-sequential. They want all the knowledge swirling around them all of the time. And they can just reach out and grab everything they want. And put it together in this unique way of knowing and being. But they haven’t had the life experience to know how to handle this big feelings they’re having. So it can cause for some pretty existential depression in a lot of kids.”
De documentaire ‘The G word’ van Marc Smolowitz brengt de enorme diversiteit van hoogbegaafdheid in beeld en zoomt daarbij ook in op deze groep: ‘Exceptional minds’. Een aanrader en niet alleen om meer inzicht te krijgen in het 2e fenomeen. Het schetst een mooi beeld van fundamenteel anders werkende hersens en dat komt meer voor dan bij twice exceptionals alleen. Hopelijk helpt meer begrip hierover om passender aanbod te gaan creëren. En om het grote potentieel dat deze groep en de uitzonderlijk hoogbegaafden hebben, te ontsluiten.
Hoogbegaafden als aanjagers van vernieuwing
Als hoogbegaafde heb je het niet altijd makkelijk in een grote organisatie. Je ziet veel, voelt nog meer en wil graag bijdragen aan iets groters dan wat in je formele functieomschrijving staat. Ook ligt je ‘kloksnelheid’ nog wel eens een stuk hoger dan van de rest van het systeem, de mensen en de procedures, waardoor je out of sync kunt raken. Vaak trek je van alles en nog wat naast je eigenlijke werk naar je toe, om de boel goed te laten draaien. Of om broodnodige vernieuwing mogelijk te maken. Door jouw inbreng worden veel problemen voorkomen, iets wat niet altijd zichtbaar is of (ond)erkend wordt. Zeker niet wanneer je niet over de juiste papieren beschikt of over politieke handigheid.
Het is niet alleen onbegrip van hoogbegaafdheid bij jezelf en je organisatie dat hier in de weg kan zitten, maar ook het gebrek aan een formele positie die weerspiegelt wat je unieke bijdrage aan de organisatie is. Inclusief het bijbehorende speelveld en mandaat…
Blog ter gelegenheid van de Week van de Hoogbegaafdheid 4-12 maart 2023 van
Kim Castenmiller en Dirk Anton van Mulligen.
Als hoogbegaafde heb je het niet altijd makkelijk in een grote organisatie. Je ziet veel, voelt nog meer en wil graag bijdragen aan iets groters dan wat in je formele functieomschrijving staat. Ook ligt je ‘kloksnelheid’ nog wel eens een stuk hoger dan van de rest van het systeem, de mensen en de procedures, waardoor je out of sync kunt raken. Vaak trek je van alles en nog wat naast je eigenlijke werk naar je toe, om de boel goed te laten draaien. Of om broodnodige vernieuwing mogelijk te maken. Door jouw inbreng worden veel problemen voorkomen, iets wat niet altijd zichtbaar is of (ond)erkend wordt. Zeker niet wanneer je niet over de juiste papieren beschikt of over politieke handigheid.
Het is niet alleen onbegrip van hoogbegaafdheid bij jezelf en je organisatie dat hier in de weg kan zitten, maar ook het gebrek aan een formele positie die weerspiegelt wat je unieke bijdrage aan de organisatie is. Inclusief het bijbehorende speelveld en mandaat. Juist nu de uitdagingen op zoveel terreinen en in zoveel organisaties zo groot zijn, is het zaak dat we als samenleving het vernieuwende potentieel van hoogbegaafden serieus nemen en gaan formaliseren. Een uitdaging voor een egalitair land als Nederland, maar iets waar we niet aan ontkomen, willen we een evolutionaire sprong in de goede richting maken.
Een woord vooraf
Al heel wat jaren werken we samen en sinds een aantal jaren ook expliciet op het onderwerp hoogbegaafdheid, o.a. bij de Analyse van de Hoogbegaafdheidsketen regio Midden-Brabant. Beiden zijn we zowel zelf hoogbegaafd, als ouder van hoogbegaafde kinderen. Met alle uitdagingen die daarbij horen. Drie keer eerder publiceerden we ter gelegenheid van de Week van de Hoogbegaafdheid. Dirk Anton schreef in 2020 over hoe het is om hoogbegaafd te zijn in ‘Hoogbegaafd, een vloek en een zegen’. In 2021 schreef Kim over de hoogbegaafde thuiszitter in ‘Slim maar niet op school’. De rollercoaster ride waarin ouders van hoogbegaafde kinderen kunnen belanden, was in 2022 het onderwerp van onze gezamenlijke blog ‘Wanneer de eerste steen valt’.
Van origine houden we ons bezig met organisatieverandering, waarbij we focussen op cultuur, samenwerking en leiderschap. We kijken met een evolutionaire blik naar mens en organisatie en zien steeds meer dat bestaande systemen aan het einde van hun levenscyclus zijn gekomen. Juist hoogbegaafden kunnen de voorhoede vormen van de hoognodige fundamentele vernieuwing, maar dan zullen we ze wel moeten koesteren, versterken en de formele ruimte geven. Dat is waar onze kennis, kunde en gedrevenheid in samenkomen en waarvoor de tijd gekomen is. En daarmee het onderwerp van onze bijdrage aan de Week van de Hoogbegaafdheid in 2023.
NB: deze blog is zeker niet op alle hoogbegaafden van toepassing, maar wel op een belangrijk deel van hen dat lang genoeg in de coulissen heeft gestaan en nu nodig is in het hart van de actie. Zij kunnen de handschoen oppakken, maar dan moet die nu wel ter beschikking worden gesteld.
Begaafd buitenbeentje
Hoogbegaafden komen niet zomaar tot hun recht in organisaties. Net als bij hoogbegaafde kinderen waarvan gedacht wordt dat ze ‘er wel komen’ (ze zijn slim en kunnen makkelijk leren, toch?), is het vanzelfsprekende succes ook een mythe als het gaat om de hoogbegaafde volwassene als professional. Dat heeft meerdere oorzaken. Te beginnen met dat er een groep hoogbegaafde volwassenen is, die niet van zichzelf weet hoogbegaafd te zijn. Een belangrijk onderwerp dat we ook adresseerden in onze blog van vorig jaar: menig ouder van een hoogbegaafd kind ontdekt pas door het kind de eigen begaafdheid. Een andere oorzaak dat (zakelijk) succes geen vanzelfsprekendheid is, is dat de hoogbegaafde professional niet altijd wordt ‘gezien’, omdat ze vaak lastig ‘plaatsbaar’ zijn voor anderen. Denk aan de ‘selfmade’ ICT’er die zonder de belangrijke diploma’s de backbone van de digitale infrastructuur van een bank overeind houdt. Met regelmaat komen we professionals tegen die ‘met alleen maar mijn mavo diploma op zak’ begonnen zijn op de werkvloer en zich onmisbaar hebben weten te maken in een bedrijf. Om vervolgens wel vast te komen te zitten midden in hun loopbaan, want ‘wat ben ik waard op de arbeidsmarkt zonder mijn diploma’s?’
Het Buitenbeentje van Strijp-S, © Dirk Anton van Mulligen, 2016.
De ‘onorthodoxe’ en vaak outside the box denkwijze van de hoogbegaafde is soms moeilijk te volgen voor de omgeving, collega’s én leidinggevenden. Tot op het niveau van het ongrijpbare: sterke ingevingen, intuïtie of het snel kunnen doorzien zonder alle achtergrondkennis, zijn voor de omgeving met regelmaat onnavolgbaar. Maar ook de intensiteit die met hoogbegaafdheid gepaard gaat, kan verkeerd geïnterpreteerd worden en irritatie oproepen in een omgeving waarin zelfmanagement (tot aan het emotieloze toe) hoog in het vaandel staat. Kortom, de hoogbegaafde wordt met regelmaat niet begrepen, of zelfs als een bedreiging ervaren. ‘Je gaat te snel’, ‘je denkt vijf stappen vooruit’. Eigenlijk wordt er gezegd: ‘Je gaat te snel voor mij, doorziet teveel en ik kan je niet bijbenen en dat maakt mij onzeker.’ Hoogbegaafdheid kan anderen ongemakkelijk of oncomfortabel doen voelen.
Nu wordt hoogbegaafdheid als label nog weleens ter discussie gesteld, maar het erkennen ervan biedt vaak wel een ingang voor de hoogbegaafde zélf om grip te krijgen op het eigen potentieel en daarbij vooral ook om zicht te krijgen op hoe het potentieel omgezet kan worden in tastbare bijdragen en resultaten. Voor de omgeving is expliciete erkenning van de begaafdheid ook van belang. Nu is het niet altijd, gevoelsmatig of daadwerkelijk, veilig genoeg voor de hoogbegaafde om zich te laten zien en om ruimte in te nemen. De ‘netwerken neurodiversiteit’ binnen organisaties en ook het beleid van ‘de inclusieve organisatie’ vanuit de HR-afdelingen, dragen als ontwikkelingen zeker bij aan erkenning op de werkvloer, maar zijn tegelijkertijd niet voldoende. Want daarmee verwordt hoogbegaafdheid binnen de organisatie tot een zaak van uitsluitend de organisatiecultuur. Ook bestaat het risico dat de aandacht voor hoogbegaafdheid verwatert binnen de wel zeer diverse vergaarbak van neurodiversiteit. En dat is een gemiste kans.
De witte raven
In ons boek uit 2012, Geef je organisatie toekomst, spraken we destijds niet expliciet van hoogbegaafde vernieuwers maar van ‘witte raven’. Deze buitenbeentjes vind je zelden midden in het systeem, maar eerder aan de randen ervan: Je ziet ze dan ook weinig op de staf- of lijnposities die klassiek bezet worden door de ‘gatekeepers’ van het systeem. In stabiele tijden is daar weinig mis mee, maar gezien de uitdagingen waar we voor staan, maatschappelijk maar ook binnen de gemiddelde – zeker de grotere – organisatie, is er nu echt wat anders nodig.
Poster ‘Geef je organisatie toekomst’ o.b.v. pagina 45.
Hoogbegaafdheid is gestoeld op een hoge intelligentie, we spreken er doorgaans van bij een IQ van meer dan 130, maar inmiddels moge duidelijk zijn dat er heel wat meer komt kijken bij begaafdheid. Niet alle hoogbegaafden zijn in dit opzicht gelijk. Er zitten grote verschillen in hoe hun intelligentie tot uiting komt en net zoals sommige hoogbegaafde kinderen niet per sé school smart zijn, zijn sommige hoogbegaafde volwassenen niet vanzelfsprekend work smart. En daarmee bedoelen we niet goed aangepast aan het systeem ‘werk’ dat in het industriële tijdperk is opgebouwd. Of dat wellicht juist een positief teken van evolutie is, laten we hier buiten beschouwing. Handig in de samenleving van nu is het in elk geval niet.
Veel hoogbegaafden vinden het bovendien lastig om zichzelf te verkopen. Soms omdat ze vinden dat hun resultaten maar voor zichzelf moeten spreken, maar soms ook omdat hun creatieve kracht op andere terreinen ligt dan het verbale of het interpersoonlijke. Wij helpen hoogbegaafden hun bijdrage en werkwijze te expliciteren, onmiskenbaar duidelijk te maken.
Voor ons past hoogbegaafdheid bij de evolutionaire stap die we nu als mensheid aan het zetten zijn, een stap die we moeten zetten voor een leefbare toekomst. Het is ook een stap waardoor veel hoogbegaafden de lastige en niet altijd dankbare rol van pionier vervullen. Daarom focussen wij eerst op het in kaart brengen van wat via iemands unieke begaafdheid gecreëerd wil worden en pas dan op hoe dat in de eigen organisatie, of zelfs de hedendaagse samenleving als geheel, er uit kan zien. Een te vroege aanpassing aan de wensen en beperkingen van het bestaande systeem, leidt tot frustratie en onderbenutting van het potentieel. Een onafhankelijke geest en non-conformistisch optreden is iets dat we bij veel hoogbegaafden tegenkomen en wat om ruimte en mandaat vraagt om de nodige vernieuwing te brengen.
Source and ©: AZ Quotes
Witte raaf in de praktijk: Politiechef Paul van Musscher
Een voorbeeld van een uitgesproken non-conformistisch initiatief dat aanvankelijk met gefronste wenkbrauwen werd ontvangen, maar in de praktijk goed bleek te werken, komt van hoofdcommissaris politie eenheid Den Haag Paul van Musscher. Den Haag is een bijzondere stad, niet alleen vanwege het Binnenhof en Huis Ten Bosch, maar ook vanwege haar internationale positie met diverse bijzondere instanties, zoals het Internationaal Gerechtshof, het European Patent Office en de diverse ambassades. Den Haag kampte begin jaren ’10 met grote overlast van verwarde mensen: Ze hadden er hun handen vol aan. Van Musscher kwam met het idee van opvang verwarde personen (OVP), gevestigd in het hoofdbureau zelf: “Een dependance van Parnassia met 24/7 psychiatrische opvang middenin het hoofdbureau. Een uniek concept dat mede mogelijk werd gemaakt door afspraken met achterliggende hulpverleningsorganisaties, zoals de Brijder stichting voor verslavingszorg die geen ‘nee’ verkocht voor patiënten uit de OVP. De dienders op straat hoefden op deze manier geen triage te doen. Als het naar hun mening nodig was, konden mensen naar de OVP in plaats van opgesloten in een politiecel. Er kwam direct professionele en deskundige hulp.”
Van Musscher is één van die zeldzame witte raven die er op eigen kracht in slaagt zijn begaafdheid te koppelen aan een grote realisatiekracht. En dat in een omgeving die vanwege haar maatschappelijke taak genoodzaakt is veel waarde te hechten aan stabiliteit en voorspelbaarheid. En waar vernieuwing dan ook doorgaans gerealiseerd wordt met stappen die wat minder ver out of the box gaan.
Een nieuwe plek voor hoogbegaafden: van buitenbeentje naar formele positie
Juist wanneer een organisatie zich gesteld ziet voor grote uitdagingen, die niet met single solutions vanuit één discipline of model op te lossen zijn, en toe is aan vernieuwing, is het zaak om het potentieel van hoogbegaafden in de organisatie ten volle te gaan benutten. In de praktijk zien we dat ze vaak al een andere en grotere rol spelen dan waar ze formeel voor zijn ingehuurd. Hebben ze een (zelfgecreëerde) informele en vrije rol van waaruit ze ook de nodige invloed hebben. Om die rol te vervullen hebben ze dan ook behoefte aan informatie above their paygrade: informatie die in de ogen van anderen vaak niet tot hun werk hoort, maar het wel voor ze mogelijk maakt informele invloed uit te oefenen. Doorgaans weten ze het zo te organiseren dat ze het krijgen ook. Een informele rol spelen, heeft echter maar beperkte impact. Het is en blijft vrijblijvend. Om nog maar te zwijgen over de frustratie die het met zich mee kan brengen: mogelijkheden zien, maar geen positie (en mandaat!) hebben om daadwerkelijk tot doorbraken in de organisatie te komen. We hebben menig witte raaf horen verzuchten ‘geen zin meer te hebben om zich te conformeren aan andermans disfunctioneren’.
Met hun natuurlijke afstemming op complexiteit zijn hoogbegaafde witte raven in staat om het grote geheel te verbinden met het primaire proces. Ze kunnen realistische vernieuwing brengen. Niet top down, maar integratief, want vaak zijn ze strategisch én uitvoerend tegelijk. Het wordt tijd dit potentieel nu echt aan te gaan wenden en ervoor te gaan zorgen dat deze witte raven niet alleen ruimte krijgen maar ook de bijbehorende positie.
“Wat je nu nodig hebt, zijn frisse, onafhankelijke geesten die hart voor de zaak hebben en ervaring met het primaire proces. (…)
Echte vernieuwers, die daar kijken waar niemand anders kijkt.”
Hoe ziet dat eruit? Wij pleiten ervoor om voor de hoogbegaafde witte raaf nieuwe key positions te creëren. Zodat de invloed formele erkenning krijgt en door kan dringen in de haarvaten van het systeem. Zodat er échte vernieuwing komt. Waar moeten deze key positions in de hiërarchie worden geplaatst? Veel organisaties zijn nog klassiek ingericht en kennen een onderscheid tussen staf en lijn. Ook is er vaak nog een functiescheiding zichtbaar tussen beleid en uitvoering. Veel hoogbegaafden zijn echter paradoxale persoonlijkheden: ze zijn zowel extravert als introvert, zien de grote lijnen én hebben oog voor detail en ‘snappen’ de praktijk van de werkvloer. Dat betekent iets voor de positie die hen het beste past. Dat is noch staf noch lijn, noch beleid noch uitvoering. Een positie in de staf is op te grote afstand van het primaire proces, in de lijn teveel verzandend in de hiërarchie, vaak geconfronteerd met de nodige office politics.
Hoogbegaafden zijn vaak gebaat bij een positie tussen staf en lijn in, op project- of programmabasis. Mét een stevig (en grensoverschrijdend) mandaat. Hoogbegaafden zijn niet per sé geschikt als ceo of hoogste bestuurder van grotere organisaties. Niet omdat ze daar niet de inhoudelijke bagage of karakterologische kwaliteiten voor zouden hebben, maar omdat hiërarchie vaak niet zo aan ze besteed is. De ‘grootste’ invloed hebben, zonder het politieke en hiërarchische gedoe, is dan veel aantrekkelijker. Een positie tussen lijn of staf als derde weg, zeg maar. In een kleinere organisatie, of de eigen organisatie, is dat anders. Daar past een dergelijke ‘eindbaas’ positie vaak wél.
Begaafde vernieuwers verdienen een formele positie in de organisatie, meestal een mix van staf en lijn.
kies een passende veranderroute
Eenmaal in zo’n positie: Hoe kunnen de hoogbegaafde vernieuwers dan resultaat gaan bereiken? In Geef je organisatie toekomst reiken we de lezer drie veranderroutes aan:
Route 1: Top-down en bottom-up tegelijk. Wat de hoogbegaafde vernieuwer die ervaren is in organisaties als geen ander weet is dat opgelegde verandering top-down zelden werkt. Top-down kan wel een visie of richting worden gegeven, of zelfs een opdracht, maar de uitvoering moet bottom-up. Zo is de inclusieve school Het Anker gestart: met een bestuurlijke opdracht vanaf de vloer opgebouwd.
Route 2: Olievlek. Bij uitstek is een programma-rol geschikt om vernieuwing binnen de organisatie te krijgen. In de Gemeente Tilburg is een team opgericht, met mandaat vanuit de bestuurlijke top van de organisatie, om systeem patronen te doorbreken die de beweging om het juiste te doen in de weg zitten. Met een actiegerichte doorbraak aanpak wordt, op basis van patronen waar uitvoerende professionals buikpijn van krijgen, gewerkt aan doorbraken. Juist op complexe patronen wordt er beweging gecreëerd door mensen dwars door de organisatie bij elkaar te brengen om tot nieuwe ideeën en aanpakken te komen. Deze methode wordt niet opgelegd, maar iedereen kan een vraagstuk naar de zogenaamde doorbraaktafel brengen. Wanneer er patronen in zitten die, wanneer je deze doorbreekt, grote impact hebben, dan worden deze bij de kop gepakt binnen de gemeente. Zo kan verandering zich als een lopend vuurtje verspreiden.
Route 3: Opnieuw beginnen. Er is meer mogelijk qua verandering en vernieuwing in of aan de rand van een bestaande organisatie dan je wellicht in eerste instantie zou denken. Zo kennen we het voorbeeld van de Start-up school, een mbo-opleiding, die niet in de reguliere organisatie is ingebed maar ondergebracht bij de strategie-afdeling. Deze positie helpt deze opleiding om écht zonder de reguliere organisatie invloeden en besturing écht vanuit een nieuw fundament te starten.
De drie veranderroutes kennen ook drie typen hoogbegaafden die daarbij passen. Daarbij kijken we met het Your Evolving Self assessment naar zaken als: non-conformistisch handelen, onafhankelijke opstelling, gedrevenheid en hoe iemand reageert op kansen bedreigingen, en koppelen dat aan de creatieve kracht die iemand heeft. Het totaalplaatje vertelt welke route het beste bij iemand past. Different strokes for different folks per slot van rekening.
Voor het veranderen van een organisatie van binnenuit, de eerste route, zijn er grenzen aan hoe non-conformistisch de veranderaar zich kan opstellen. Maar ook dat deze route extra eisen stelt aan het vermogen om anderen voor zich te winnen, om een beweging te creëren. Iets waarvoor je een sterk interpersoonlijk en verbaal talent nodig hebt.
Bij de tweede route passen mensen die zeer gedreven zijn en de complexiteit van het in de lucht houden van veel verschillende projecten aan kunnen, maar niet zó extreem zijn in hun onafhankelijke opstelling, dat ze de aansluiting met de organisatie verliezen. Sterk analytisch, resultaat gericht en met voldoende power om de muren tussen organisatorische silo’s af te breken.
Degenen die het meest tot hun recht komen in de derde route zijn de zeer zelfstandige, ondernemende hoogbegaafden. Naast de voor de hand liggende kwaliteiten, moet de veranderaar namelijk beschikken over een sterke intrapersoonlijke inslag. Jezelf goed kennen - je doelen, motivaties, kwaliteiten en valkuilen - en lange tijd op je eigen koers kunnen varen: Dat is niet iedere hoogbegaafde gegeven.
“I am an eccentric, I admit it. But I am not a nutcase!”
Kies je als organisatie voor een bepaalde veranderroute en heb je de persoon die daarbij past gevonden, zorg dan voor de formele inbedding en vastlegging. Creëer de positie met het mandaat dat daarbij hoort en communiceer dat. We schreven het hiervoor al: Veel hoogbegaafden passen op een positie die het midden houdt tussen lijn en staf. Volledig in de lijn verzanden ze en ontstaat de stroefheid van het werken voor leidinggevenden, die niet op hetzelfde niveau kunnen analyseren als zij dat kunnen. In een staffunctie staan ze te ver af van het primaire proces waar vaak hun hart ligt. Wat simpeler gezegd: In de lijn voelen ze zich snel opgesloten en in de staf verliezen ze uit het oog waarom ze ooit aan het werk begonnen zijn. Kies de formele plek in de organisatie dan ook met zorg.
Organisaties zijn aan zet
Wij zien onder veel hoogbegaafden waar wij mee werken terug dat zij de belofte in zich dragen als voorhoede van verandering, van de evolutie zelfs. Maar deze belofte vraagt ook wat, van de hoogbegaafde zelf én van de organisatie waarin hij of zij werkzaam is. Het is aan de hoogbegaafde om meer veranderende invloed uit te oefenen dan zich te laten beïnvloeden, laat staan veranderen. Onderdeel gaan uitmaken van een organisatie betekent je blootstellen aan de socialisatie die optreedt zodra je in dienst gaat. Deelnemen aan onboarding programma’s vanuit HR, inwerkprogramma’s op de werkvloer en kennismaken met de organisatiecultuur. Het is aan de hoogbegaafde om de eigen begaafdheid in te zetten, en om vooral waar te nemen en niet in de valkuilen van adapting too fast te stappen. Om het veranderpotentieel in tact te houden om later aan te wenden in de organisatie, is independent positioning een groot goed.
“Het operationaliseren van begaafdheid in organisaties,
vraagt om veel meer dan kennis van hoogbegaafdheid alleen.”
Tegelijkertijd vraagt het van de organisatie die serieus werk wil maken van hoogbegaafdheid om zich te laten veranderen door de hoogbegaafde. In plaats van de hoogbegaafde te socialiseren en in te lijven in een knellende positie. Dat betekent stoppen met accepteren dat zij het begaafde buitenbeentje zijn met ruimte voor een informele en dus vrijblijvende rol, maar te gaan erkennen en de impact toe laten door het ondersteunen met een positie met mandaat. Put your money where your mouth is. Het effectief inbedden van hoogbegaafden in organisaties en al helemaal ze een vliegwiel functie voor ontwikkelingen geven, is niet eenvoudig. Daar komt heel wat organisatie-, leiderschaps- en HR kennis bij kijken. Zo hebben wij vaak gezien, dat hoogbegaafden stuk kunnen lopen wanneer zij te maken krijgen met micromanagers. Dat is het type manager dat past binnen een organisatie wanneer beheersing en onder controle houden vereist is, maar voor hoogbegaafden biedt dat niet de context waarin zij hun veranderpotentieel dienstbaar kunnen gaan maken. Neem een voorbeeld als topvoetballer Lionel Messi. Daar bouw je als coach, de leidinggevende, het team er om heen, zodat hij kan floreren. Zou je Messi dwingen om zich strikt aan zijn taken te houden, dan gaat er een hoop potentie verloren. Zeker in Nederland zijn we geneigd om dat laatste te doen.
jong geleerd is oud gedaan?
We schreven het al eerder: door hoogbegaafde kinderen komt menig ouder in aanraking met de eigen (nog niet erkende) begaafdheid. Hoogbegaafdheid bij kinderen wordt steeds vaker erkend, vooral wanneer zij hun intrede doen in het onderwijs. Net als binnen organisaties is erkennen één, maar kinderen echt passende mogelijkheden bieden om hun potentieel tot ontwikkeling brengen: Dat is de grootste uitdaging waar we voor staan als het gaat om effectief hoogbegaafdenonderwijs. Veel initiatieven zijn gericht op het ondersteunen van kinderen wanneer zij vastlopen en zijn daarmee eerder curatief dan preventief van aard. Preventie en het voorkomen van vastlopen en (school)uitval, krijgen meer en meer aandacht. Zo bewegen we upstream.
In het boek waar Kim aan werkt, schijft ze over Rena F. Subotnik. Subnotnik is de zeventig ruim gepasseerd en nog altijd werkzaam onder andere als auteur en onderzoeker in het veld van onderwijspsychologie met hoogbegaafdenonderwijs. De focus van Subnotik is in de loop van de jaren veranderd: ze raakte minder geïnteresseerd in de vermogens van de hoogbegaafden maar meer in wat ze ermee doen. Precies wat onze insteek ook is. Subotnik is leidend in de ‘eminence movement’: hoogbegaafdenonderwijs niet zozeer gericht op wat de leerling op dát moment nodig heeft, maar eerder gericht op het voorbereiden van bijzondere of uitblinkende innovators en baanbrekende pioniers.
“We cannot know how much talent has been lost for lack of discovery and development, nor can we assess the magnitude of that loss to our society – the music that was never composed, the medical cure that was never discovered, the political strategy that might have averted a war. Undetected ability is an immense loss to society, the pain borne by the individual is beyond measure. ”
Onontdekt potentieel raakt de maatschappij en gaat ons allemaal aan. Hoogbegaafde kinderen en jongeren hebben het vermogen om complexe vraagstukken te overzien en te komen tot creatieve oplossingen. Gezien de toenemende complexiteit in de wereld en de vele vraagstukken waar we mee kampen, kunnen we het ons niet permitteren dat juist dit potentieel verloren gaat. Hier is wel een kanttekening op haar plaats: bij kinderen is het van belang geen grote (prestatie)druk neer te leggen. Het ontwikkelen tot die uitvinder of baanbrekende pionier, dat moet een organische en logische ontwikkeling zijn. Niet eentje die opgelegd wordt. Het laat zich immers niet afdwingen. Maar wanneer we het potentieel koesteren juist bij jonge kinderen, dan ligt er een basis om later te kunnen floreren.
Er is nog een reden waarom we zuinig moeten zijn op het potentieel van hoogbegaafde kinderen vanwege de waarde en potentie die in hen schuilt. In 2019 schrijft Silverman in een artikel over de morele sensitiviteit van hoogbegaafde kinderen en het belang ervan voor de evolutie van de samenleving. Wanneer we morele leiders willen, zullen we de binnenwereld van de hoogbegaafden moeten begrijpen en koesteren. Het is vanuit daar waar hogere waardensystemen evolueren, betoogt Silverman. Dat geldt voor de hoogbegaafde kinderen maar net zo goed voor de hoogbegaafden in organisaties.
Tot slot
Jarenlang hebben we in organisaties gezien dat hoogbegaafden een soms ondankbare rol als pioniers hebben vervuld, zónder dat ze voldoende gefaciliteerd werden en gesteund vanuit de organisatie door hen te plaatsen in een positie van betekenis. Organisaties zien wel meer en meer in dat er een brug gemaakt moet worden naar een nieuwe tijd; een tijd waarin er vooral op andere manieren aan de slag wordt gegaan met het aanpakken van complexe vraagstukken en ook het vernieuwen van de eigen vaak nog verouderde organisatie. Dat betekent het loslaten van de ‘neiging’ om ook de hoogbegaafde witte raaf in te kapselen in het oude systeem, hetgeen ze eerder kan beschadigen, maar deze evolutionaire voorhoede de ruimte geven. De kritiek die dit kan krijgen: ‘iedereen heeft talent’ en ‘waarom een uitzonderingspositie geven’, is niet helpend. Er is weinig elitairs aan, want het is een zware en vaak een ondankbare positie. Maar zoals Neo al antwoordde in The Matrix Revolutions aan Mr. Smith op de vraag ‘Why Mr. Anderson, why do you do it, why do you persist?’:
‘Because I choose to’.
Kim Castenmiller &
Dirk Anton van Mulligen
© Maart 2023, alle rechten voorbehouden.
"Mijn IQ zit in mijn handen."
Je kunt veel weten van hoogbegaafdheid en er toch weinig van begrijpen. Daarom gaat de gemeente Tilburg tijdens de themabijeenkomsten Meer- en Hoogbegaafd in gesprek met kinderen, jongeren, ouders, onderwijs, experts en het bedrijfsleven, om beter te begrijpen hoe hoogbegaafden ondersteund kunnen worden in hun ontwikkeling.
“Mijn IQ zit in mijn handen.”
Je kunt veel weten van hoogbegaafdheid en er toch weinig van begrijpen. Daarom gaat de gemeente Tilburg tijdens de themabijeenkomsten Meer- en Hoogbegaafd in gesprek met kinderen, jongeren, ouders, onderwijs, experts en het bedrijfsleven, om beter te begrijpen hoe hoogbegaafden ondersteund kunnen worden in hun ontwikkeling.
Op 20 april j.l. zoomden we samen met wethouder Marcelle Hendrickx in op hoe het is om hoogbegaafd te zijn tussen 0 en 18 jaar. Vier heel verschillende kinderen in de leeftijd van 8-15 jaar stonden daarbij centraal. Hun verhalen, aangevuld met bespiegelingen van ouders en experts, brachten het voor sommigen nog abstracte begrip hoogbegaafd, echt tot leven. Voor een impressie zie het videoverslag hieronder.
Op 24 mei a.s. vindt de 3e bijeenkomst plaats. Deze zal draaien om de soms pittige uitdagingen voor ouders met hoogbegaafde kinderen. Al met al een prachtige en belangrijke reeks bijeenkomsten, waar we graag ons steentje aan bijdragen. Want weten over hoogbegaafdheid doen we aardig wat, maar het écht begrijpen en dat omzetten in passender mogelijkheden en -ondersteuning, is wat het verschil gaat maken. Goed dat de gemeente Tilburg daar het voortouw in neemt.
Wanneer de eerste steen valt: ouder zijn van een hoogbegaafd kind
Ontdekken dat je kind hoogbegaafd is, is vaak als de eerste dominosteen die valt. Een reeks gebeurtenissen wordt in gang gezet en je leven verandert van het ene op het andere moment in een zoektocht, een hindernisbaan, een uitputtingsslag en een rollercoaster tegelijk. Tijdens de interviews die we deden voor de analyse van de hoogbegaafdheidsketen in de regio Tilburg en voor het onderwijsboek waar Kim aan werkt, werd zonneklaar hoe complex en confronterend het ouderschap van een hoogbegaafd kind kan zijn. Zeker wanneer je hoogbegaafde kind een spiegel voor je vormt.
Graag delen we in dit artikel de belangrijkste inzichten en uitdagingen rond het ouderschap van hoogbegaafde kinderen met je, maar geven je ook handvatten hoe je het voor jezelf behapbaar kunt houden en toe kunt komen aan jezelf en je eigen ontwikkeling. Het mes snijdt dan aan twee kanten. Voor jezelf wordt het leven met je eigen hoogbegaafdheid meer een zegen, maar ook voor je kind(eren).
©Julie Hagan, Dreamstime
Ontdekken dat je kind hoogbegaafd is, is vaak als de eerste dominosteen die valt. Een reeks gebeurtenissen wordt in gang gezet en je leven verandert van het ene op het andere moment in een zoektocht, een hindernisbaan, een uitputtingsslag en een rollercoaster tegelijk. Tijdens de interviews die we deden voor de analyse van de hoogbegaafdheidsketen in de regio Tilburg en voor het onderwijsboek waar Kim aan werkt, werd zonneklaar hoe complex en confronterend het ouderschap van een hoogbegaafd kind kan zijn. Zeker wanneer je hoogbegaafde kind een spiegel voor je vormt.
Graag delen we in dit artikel de belangrijkste inzichten en uitdagingen rond het ouderschap van hoogbegaafde kinderen met je, maar geven je ook handvatten hoe je het voor jezelf behapbaar kunt houden en toe kunt komen aan jezelf en je eigen ontwikkeling. Het mes snijdt dan aan twee kanten. Voor jezelf wordt het leven met je eigen hoogbegaafdheid meer een zegen, maar ook voor je kind(eren).
Een woord vooraf
Al heel wat jaren werken we samen en sinds een aantal jaren ook expliciet op het onderwerp hoogbegaafdheid. Beiden zijn we zowel zelf hoogbegaafd, als ouder van hoogbegaafde kinderen. Met alle uitdagingen die daarbij horen. Van origine houden we ons bezig met organisatieverandering, waarbij we focussen op cultuur, samenwerking en leiderschap. We kijken met een evolutionaire blik naar mens en organisatie en zien steeds meer dat bestaande systemen aan het einde van hun levenscyclus zijn gekomen. Juist hoogbegaafden kunnen de voorhoede vormen van de hoognodige fundamentele vernieuwing, maar dan zullen we ze wel moeten koesteren, versterken en de ruimte geven. Dat is waar onze kennis, kunde en gedrevenheid in samenkomen.
Twee keer eerder publiceerden we ter gelegenheid van de Week van de Hoogbegaafdheid. Dirk Anton schreef in 2020 over hoe het is om hoogbegaafd te zijn in ‘Hoogbegaafd, een vloek en een zegen’. In 2021 schreef Kim over de hoogbegaafde thuiszitter in ‘Slim maar niet op school’. Dit jaar schrijven we samen over het ouderschap van hoogbegaafde kinderen en wat er allemaal op je af kan komen, wanneer die eerste steen valt. We schrijven bewust ‘kan’, want in zo’n kwart tot de helft van de gevallen gaat het goed met het hoogbegaafde kind. Maar wanneer dat niet zo is, is de impact groot.
De bevestiging: je kind is hoogbegaafd
Wanneer je te horen krijgt dat je kind hoogbegaafd is, is dat eindpunt en beginpunt tegelijk. De ene zoektocht ‘naar wat er aan de hand is’ eindigt, de andere begint. Vanuit de praktijk weten we dat het ‘label’ hoogbegaafdheid niet altijd betekent dat er van alles voor je kind verandert. Het kán wel, maar dat ligt ook aan de intentie van de school of van jouzelf voor het onderzoek. Hoogbegaafdheid betekent heel wat meer dan een hoog IQ. Dat blijkt al snel. Veel ouders gaan zelf op onderzoek uit. Er is weinig breed bekend en het niveau van hb-specialisme op school verschilt enorm.
Omdat de aanleiding voor onderzoek vaak is dat er ‘iets niet loopt’, blijven de meeste ouders dan ook gericht op het vinden van oplossingen. Internet, facebookgroepen worden afgestruind, boeken gelezen. En niet zelden regent het déjà vu’s voor de ouders. Hun eigen schoolloopbaan of worstelingen in het werk komen ineens in een ander perspectief te staan. En daarmee start een complex proces: jezelf en je eigen ervaringen onder de loep nemen en een zoektocht naar hoe je je kind het beste kunt bieden. We gaan eerst in op de consequenties van het hebben van een of meerdere hoogbegaafde kinderen, waarna we ook stil staan bij een aantal adviezen die onszelf ook helpen c.q. geholpen hebben.
Intensief ouderschap
Het houdt niet op bij het schoolse. Het opvoeden van een hoogbegaafd kind vraagt veel. Webb zegt hierover: “Ouder zijn van een hoogbegaafd kind kan veeleisend zijn, soms zelfs uitputtend, en het is tegenwoordig een stuk moeilijker dan in het verleden.”[1]
Veel ouders snakken dan ook naar de erkenning dat het opvoeden van hoogbegaafde kinderen echt een uitdaging kan zijn. Met regelmaat hebben we ouders horen verzuchten: ‘Al die opvoedadviezen vanuit de omgeving, van vrienden tot aan de bekende televisie programma’s en populaire opvoedboekjes: die werken écht niet bij onze kinderen.’
De begeleiding van hoogbegaafde kinderen - J.T. Webb et al, 2020.
Het opvoeden van een hoogbegaafd kind is nu eenmaal hogere wiskunde en natuurkunde tegelijk. Helemaal wanneer er nog andere verzwarende factoren spelen als echtscheidingen, samengestelde gezinnen of chronische ziekten. Ook zijn er vaak nog meer kinderen in een gezin en die verdienen ook aandacht van hun ouders. Zijn deze kinderen ook hoogbegaafd of dubbel bijzonder, dan wordt de situatie nóg complexer en uitdagender. Daarin gezien en erkend worden, is belangrijk. Begrip hiervoor van de kant van externe partijen zoals school maar ook andere instanties, maakt komen tot een goed partnerschap makkelijker.
Ondersteuning bij het opvoeden is dus echt geen overbodige luxe. Een aanpak die bij het gemiddelde kind goed werkt, kan juist averechts werken bij hoogbegaafden. Denk bijvoorbeeld aan het veel toegepaste systeem van straffen en belonen of PBS (Positive Behaviour Support). Dit geldt zeker voor de dubbel bijzondere kinderen.[2] Je zult dan een andere, traumasensitieve aanpak moeten kiezen, zoals bijvoorbeeld een emotioneel coachende opvoeding of geweldloze communicatie, en hierin liefst één lijn met school trekken, zodat de aanpak thuis en op school gelijk is.
Ondersteunen van ouders is ook het ontzorgen van ouders. Ze hebben al zoveel op hun bord, dat ze niet nog eens belast moeten worden met de financieringskwestie van de juiste ondersteuning.
“Een kind is onderdeel van het gezin en als het daarmee niet goed gaat, dan werkt dat door in het hele gezin. Ouders kunnen veel hebben aan school wanneer ze gehoord en begrepen worden in hoe het is om een hoogbegaafd kind te hebben. Die erkenning is heel belangrijk.”
Een hoogbegaafd kind kan alles in je leven in de war schoppen. Wat je aan ‘grootse’ plannen hebt, maar ook simpelweg je dagelijkse activiteiten. Veel ouders gaan minder werken, of zelfs één van de partners zegt de baan op om er voltijds voor hun kind te kunnen zijn. Noodzakelijk wanneer je hoogbegaafde kind een thuiszitter wordt. De toenemende uitdagingen thuis kunnen spanning zetten op relaties. Zeker wanneer je als ouder ook je eigen jeugd aan het overdenken bent en je je realiseert wat je daarin zelf hebt gemist of welke schade je hebt opgelopen. Ook is er de impact op broertjes of zusjes, die onvoldoende gezien dreigen te worden.
“Er gebeurt zoveel op een dag en je bent ook permanent bezig met psycho-educatie. Die intensiteit is er altijd.”
Wat we meermaals zijn tegen gekomen is dat ouders overbelast raken. Het ouderschap van een hoogbegaafd kind is nu eenmaal bij tijd en wijle loodzwaar. We zien ook cycli terug: je kind loopt vast, heeft het moeilijk en je begint met voor 200% ondersteunen om je kind overeind te houden, hulp te zoeken, steeds nieuwe mogelijkheden onderzoekend, en dat eist zijn tol.
Maar dat niet alleen. Doe je een beroep op een PGB, heb je MDO overleggen: ook dat alles kost de nodige tijd en energie. Er zijn dagen dat je er een dagtaak aan hebt. Toekomen aan jezelf, je eigen behoeften: dat is er dan niet bij.
We zien een duidelijke parallel bij wat mensen ervaren wanneer ze mantelzorger zijn. Wanneer je kind naar school gaat maar daar steeds afgeleefd van thuis komt, dan loop je het risico dat je aan het einde van een schooldag volop energie steekt in het oppeppen van je kind. De dag erna herhaalt zich dat. In het weekend ben je moe en leeg. Dat patroon vreet energie.
Opkomen voor je kind
Heb je een andere keuze? Wij denken van niet. Je gaat door voor je kind. En je kind heeft alleen maar jou, of jullie. Als jij niet meer de pleitbezorger bent van je kind, wie dan wel?
“We doen als ouders dit met z’n tweeën. Niemand die ons begreep. Je staat er echt alleen voor. Voor de professional, hoe aardig en betrokken ook, is het uiteindelijk alleen maar werk. Voor ons is het ons leven.”
Hierin kun je je niet-gezien en ondergewaardeerd voelen. Ouders weten doorgaans meer van hoogbegaafdheid af dan menig expert. Zeker wanneer je zelf hoogbegaafd bent, zul je blijven spitten tot je meer en meer weet. Daar kan geen hb-opleiding tegenop. Daarnaast kennen ouders over het algemeen hun kind het beste. Beter dan welke systeemprofessional dan ook. Tijdens gesprekken merk je vaak al gauw dat jouw verworven expertise of inzichten over je kind niet altijd worden gewaardeerd. Ouders worden met regelmaat als lastig gezien, terwijl ze simpelweg opstaan en opkomen voor hun kind.
“Je kunt alles weten van hoogbegaafdheid en er toch niks van begrijpen.”
Vaak wordt binnen de schoolmuren gedacht dat leraren of andere onderwijsprofessionals zoals intern begeleiders of de hb-specialisten de professionals zijn. Ouders voelen zich ook al snel een lastige of moeilijke ouder. Zeker de hoogsensitieve ouder. Die voelt feilloos aan dat je ‘moeilijk’ bent voor de professional. En de professionals kunnen de opvatting hebben dat zij het moeten weten of het het beste weten, waardoor ze niet (voldoende) open staan voor de input voor ouders.
Mark Weghorst, changemaker bij het Nederlands Centrum Jeugdgezondheid, schreef in 2017 een treffende blog over dit onderwerp met de aansprekende titel ‘Oplossing nodig? Bedenk ze eens mét ouders!’: “De hamvraag is of je ouders buiten beeld kunt houden als professional. Of het professioneel is om ouders niet te betrekken in je oplossingen.”
Uit onderzoek[3] blijkt dat niet of onvoldoende luisteren naar en samenwerken met ouders, passend onderwijs in de weg kan staan. Terwijl we weten uit de vele gesprekken die wij hebben gevoerd dat samenwerking tussen scholen en ouders enorm kan bijdragen aan het doen van de juiste aanpassingen.
Je kind als spiegel
Een heel andere uitdaging van het hebben van een hoogbegaafd kind, is dat je zomaar gratis en voor niks een 24/7 spiegel in huis cadeau krijgt. Niet zelden is het hebben van een hoogbegaafd kind de trigger om tot inzicht te komen zelf hoogbegaafd te zijn. Dankzij je hoogbegaafde kind vallen er zoals we al aanstipten vele kwartjes omtrent je eigen verleden. Jouw biografie kan ineens in een heel ander daglicht komen te staan dan dat heeft een grote impact. Veel hoogbegaafde volwassenen gaan zien wat ze zelf tekort zijn gekomen en wat het gemis aan goede begeleiding hen gekost heeft. Aan kansen, ontplooiing, levensjaren en puur levensgeluk. Dat vraagt om verwerking en door een rouwproces heengaan.
“Het is een totale herbeleving van mijn eenzame jeugd.”
Maar het gaat nog verder dan dat. Ook kan je kind de nodige zelfde karaktertrekken hebben als jijzelf. Dat kan heel leuk zijn en voor de nodige hilariteit zorgen, maar kan minstens net zo vaak ook heel confronterend of intensief zijn. Je kan niet om jezelf en je kinderen heen. De meeste hoogbegaafden hebben een hoog bewustzijnsniveau en hebben vaak een hoofd dat niet stil staat. Dat betekent voorvallen steeds opnieuw onder de loep nemen, overdenken en van alle kanten bekijken. Intensief schreven we al.
Drie aanbevelingen: wat kan je helpen?
1. Goede begeleiding bij de eigen hoogbegaafdheid is niet alleen in het belang van de ouder zelf. Wanneer ouders veel van de ervaringen van hun kind herkennen, kan dat makkelijk leiden tot overmatige betrokkenheid door projectie van de eigen ervaringen. Het is goed om betrokken te zijn, maar het is in het belang van het kind om je eigen leven en de verwerking van de ontdekking zelf hoogbegaafd te zijn, er los van te zien. [4] James T. Webb, één van onze favoriete auteurs, schrijft hierover:
Het zal waarschijnlijk niet als een verrassing komen dat veel ouders van hoogbegaafde kinderen zelf ook intellectueel en creatief begaafd zijn. […] Net zoals bij hoogbegaafde kinderen kunnen uw passie, idealisme, hoge kwaliteitseisen, perfectionisme en dadendrang in uw voordeel werken, maar u soms ook in moeilijkheden brengen. De kans is groot dat u een aantal plezierige en minder plezierige ervaringen hebt opgedaan, die op de één of andere manier zijn voortgekomen uit die karaktertrekken. [5]
Ondersteuning van de ouders kan ook helpen ‘de’ oplossing voor het hoogbegaafde kind te vinden.
2. Zorgen voor jezelf, Het welzijn van de overige gezinsleden wordt nog wel eens over het hoofd gezien, wanneer het hoogbegaafde kind in de problemen komt. De focus is op het kind. Daar draait alles om. Begrijpelijk, maar niet gezond.
Wanneer je hoogbegaafde kind in problemen komt, kan je dat als ouder volledig absorberen. Je wereld wordt kleiner en kleiner, en draait meer en meer om de problematiek van je kind en daardoor verschuiven andere sociale relaties naar de achtergrond. Je krijgt bovendien de indruk de enige te zijn die hiermee te maken heeft.
Net zoals je kind een spiegel is voor jou, is jouw voorbeeld de belangrijkste spiegel voor je kind. Zorgen voor jezelf is zonder meer cruciaal in het goed kunnen zorgen voor je kind. Juist hoogbegaafde kinderen zijn gevoelig voor raising by example.
“ We willen het liefste dat onze kinderen zelf het leven aankunnen en hun dromen najagen. Dat ze blij zijn met zichzelf zijn. En dat wij het los kunnen laten.”
Dit moet je dus ook zelf niet vergeten. Je eigen geluk ‘opofferen’, is nooit een goed voorbeeld. Een volwassen tussenweg vinden, is het beste voor alle partijen.
3. Contact met gelijkgestemde ouders. Ouders van begaafde kinderen voelen zich hierdoor vaak vervreemd en alleen. Ouderschap van een hoogbegaafde kán zo een eenzaam bestaan worden. Het is dan erg belangrijk om dan te weten dat je niet alleen bent. Ouders van hoogbegaafden ervaren een enorme opluchting wanneer ze eindelijk andere ouders ontmoeten met wie ze ouderschapservaringen kunnen delen.[6] Ook het vinden van de juiste support voor je kinderen is essentieel en kan de nodige verlichting bieden. Niet zelden biedt een goede hulpverlener óók verlichting voor jezelf in je rol als ouder.
“ We zoeken naar mensen die het begrijpen en waarmee er de klik er is. Of dat nu op school is of bij de sportclub. Dat geeft rust en dan kunnen we beter loslaten.”
Naschrift
Het rapport dat we hebben geschreven voor de regio Tilburg heeft veel ouders herkenning én erkenning gegeven. Ouders voelen zich begrepen. Eindelijk. Dit horen we ook terug in de gesprekken die we hebben met hoogbegaafde volwassenen in ons werk, wanneer de ouderrol ter sprake komt. Alles bij elkaar was de aanleiding waarom we een artikel wilden schrijven met het perspectief van de ouders daarin centraal.
Wil je meer lezen? Stuur ons een email en we kunnen je het rapport toesturen met daarin nog veel meer literatuurtips en de nodige verdieping en aanzien van hoogbegaafdheid en onderwijs.
Maart 2022, Dirk Anton van Mulligen en Kim Castenmiller
© drs. Dirk Anton van Mulligen en drs. Kim Castenmiller
Deze blogs kunnen je ook interesseren:
[1] De begeleiding van hoogbegaafde kinderen, J.T. Webb et al., 2020, p. 230.
[2] How Incentive Systems Can Backfire with Gifted and 2e Kids, J.F. Skolnick, 2016. 2018.
[3] Impuls thuiszittersaanpak: Onderzoek naar het verhaal achter de cijfers en de ambities van het thuiszitterspact, Lubberman et al., 2019.
[4] Webb et al. (2020), p. 245
[5] Webb et al. (2020), p. 244-245
[6] https://www.sengifted.org/post/what-i-ve-learned-from-parents-of-gifted-children